Народная лексіка (1977). А. А. Крывіцкі, Ю. Ф. Мацкевіч

Наша апісанне экспрэсіўнай лексікі i слоўнічак не з'яўляюцца поўнымі. У слоўнік не ўключаны абразлівыя словы, мянушкі, словы, якія ўжываюцца ў літаратурнай мове. Тут не падаюцца мясцовыя выклічнікі — чыстыя знакі эмоцый, а таксама словы, якія выклікаюць эмоцыі або пачуцці, адмоўныя па сэнсу: голосэтэ галасіць', збытковатэ, строітэ збётке здзёкавацца', колотнэча ўбЬика, скандал, сварка', намулюватэ 'націраць (нагу)', набірасты інфекцыйны'. Аднак некаторыя нейтральный словы з літаратурнай мовы, новаўтварэнні i, як правіла, параўнанні i пераносы выражаюць станоўчае ці адмоўнае меркаванне суб'екта аб тым, што яны называющ\ прохвэсор асудж., дохтор асудж., лётчык гумар. 'хлопец, які ўпаў з дрэва, ca страхі' i г. д. Патрэба стварэння параўнання ўзнікае тады, калі неабходна падкрэсліць ці вылучыць якую-небудзь прыкмету, што прамільгнула або кінулася ў вочы дры характарыстыцы пэўнай з'явы ці рысы прадмета (суб'екта). Вось прыклады некаторых распаўсюджаных параўнанняў: рука бы ціўка, рука бы ў швораба кол'мо тонкая рука, як калена верабя'; нис бы пушка 'тупы нос з шырокай пераносіцай'; ногэ бы паліччэ 'ногі тонкія, як палачкі'; руке холоднэ бы жабэ; ек вэлыжеў зэму, то стаў чорбы бы зымнё 'счарнеў ад хваробы'; унидыўся Коля до нашыі Мані бы зиіц у капусту; Анюта роспаслася i стала шырока бы.клуня, навіть у двэрэ ны ўлазыть; мій дёдько чырвдны бы брэсь; ходыть бы мара 'распатланая, неахайная'; гладка бы подушка 'тоўстая, пульхная, мяккая'; голова бы рёжка вялікая'; на грёдцэ голоўкё капусте бы зайцэ; вардна капуста смашна бы чёй 'смачная, як чай'. Асабліва часта параўнанне ўжываецца пры характарыстыцы чалавека, частак яго цела: а якую тэ шёпку на его добырэш, на гэту мозгоўню бы горшок стоубуноваты; голова бы рэдька, бы качён капусте; нис бы кульба зоcntHbi; тіло бые бы смытана; чорны бы нігер, бы цыган; баба доўга бы хвоша выпоена; тбуста бы гаріта; доўга бы жырдена; худая бы шперка; тоўчуть его бы гамана; тбусты бы барело; скаче ў гдчэ бы гадына; ходить бы згонко; жывіт бы барабан; высокі бы бадзыгін; тобою бы затычкію ўсі дыркё затыкають; цілы свій вік я тягну бы кшь