Маленькі маскоўска-беларускі (крывіцкі) слоўнічак (1942). Я. Станкевіч

 ◀  / 84  ▶ 
значаньне: 1) Гаспадара на сваёй гаспадарцы, 2) валадара (князя, караля, цэсара, цяпер-бы значыла яшчэ прэзыдэнта), 3) «пана», «джэнтльмэна», г. зн. чалавека, да каторага зварочаваліся з пашанаю, 4) «Пана» альбо «Госпада» ў дачыненьні да Бога. Менаваныя значаньні ад слова «гаспадар» былі зусім прыродныя. Зьвернем увагу, што 1, 3 і 4 значаньне ад таго-ж караня ёсьць і ў іншых мовах славянскіх. Першае значаньне маем у мове польскай і чэскай, трэйцяе — у мове сэроскай і баўгарскай («господь») і м. («господнн»), чацьвертае значаньне («Господь») маем у мове царкоўна-славянскай. Першае значаньне слова «гаспадар» ведама ў працягу ўсяе гісторыі крывіцкае мовы і захавалася ў поўнай сіле дагэтуль. Гэтаму значаньню слова «гаспадар» адказуе прадметнік ж. р. гаспадыня. Гаспадар гаспадарыць, а гаспадыня гаспадынічыць (Нсл. 120) або гаспадыніць (Мл.) на сваёй гаспадарцы ( = м. хозяйстве). Гаспадарлівы — м. хозяйственный, п. gospodarny; гаспадарліва — хозяйственно, gospodarnie; гаспадарлівасьць — хозяйственность, gospodarnosc. Прыметнік «гаспадарскі», калі датычыць гаспадара, дык значыць тое самае, што гаспадароў (м. «хозяйскни» «государев»), а калі да гаспадаркі, дык=м. хозяйственный, п. gospodarczy. Другое значаньне («валадар») слова «гаспадар», ж. р. «гаспадарыня» было да канца беларускай гаспадарствавасьці, тысячы прыкладаў на гэтае значаньне знаходзім у даўнейшай літаратуры беларускай і ўрадовых актах. Прыклад: Яго Міласьць Гаспадар Вялікі Князь Аляксандра. Гаспадар альбо гаспадарыня стаялі на чале гаспадарства («государства»). Прыметнік ад «гаспадарства» будзе гаспадарствавы — государственный, panstwowy; ад гэтага прыметніка будзе прадметнік гаспадарствавасьць — государственность, panstwowosc. Гаспадарстваваць, -ую — царствовать, раnowac. Дачка гаспадарова звалася гаспадарычна, Аль кітаб, транск. Вольскім («Узвышша» з 1927 г. № 4, 140). У трэйцім і чацьвертым значаньні («пан», «Пан», «Господь») слова' «гаспадар» мусіла вымаўляцца борзда, што было прычынаю адпаду пачатнага га: Спадар, спадарыня, спадарычна, спадарства. Прыклады глянь вышэй у «Ветлыя звароты». М. «государь, государыня, государетво» і пад. вымаў
Нават дробная праўка будзе карыснай. Не стаўце знак націску, каб слова лепш знаходзілася праз пошук.

Дадатковыя словы

сэрбскай, хозяйскнй
6 👁
 ◀  / 84  ▶