больш значную працу па лексіцы жывой беларускай мовы ў другой палавіне XIX ст. даследчыкі ажыцдяўлялі ўжо з пункту погляду мэт i задач, звязаных з вывучэннем структуры i сродкаў самой беларускай мовы. Эти а-л і н г в і с т ы ч ны этап. Яшчэ ў 50-я гады XIX ст. сярод мясцовай беларускай інтэлігенцыі i ў афідыйных навуковых колах Pacii пачынаюць набываць актуальнасць пытанні аб статусе жывой мовы «беларускага племя» i яе адносінах да іншых моў. Зпачна caдзейнічала росту дікавасді да гэтых пытанняў не толькі назапашванне матэрыялаў па гісторыі, традыдыйнай арыгінальнай культуры i мове беларускага народа, але i з'яўленне мастацкай літаратуры на гэтай мове, стыхійны рэвалюцыйны i нацыянальны рух народных мае 13. Беларуская мова, у прыватнасці старая пісьмовая i дыялектная, робідца прадметам спецыяльных навуковых даследаванняў. Асаблівую дікавасдь выклікае яе гукавая, граматычная i лексічная спецыфіка. Пачынальнікамі лексікаграфічнай працы, накіраванай на раскрыццё лексічнай адметнасці жывой беларускай мовы ў цэлым як самастойнай лінгва-этнічнай з'явы, можна лічыдь ужо, відадь, П. Шпілеўскага, Я. Чачота. Але сапраўднае ўзняцце беларускай лексікаграфіі на новую, этна-лінгвістычную ступень у сваім станаўленні адбылося дзякуючы плённай працы Івана Іванавіча Haсовіча (1788—1877), выдатнага даследчыка беларускай вуснай народнай творчасці i мовы. I. Насовіч пачаў вывучаць i рэгістраваць лексіку жывой беларускай мовы яшчэ ў 40-я гады XIX ст. адиача13 Сярод вучоных у Padi пашыраюцца новыя для таго часу погляды на дыялекты («наречия») як на «віды» мовы, якія ўтварыліся ў выніку яе распаду, драбнення i разбурэння (раней дыялектную мову разглядалі як простанароднае, «мужыцкае» скажэнне культурнай мовы i адсталае сховішча моўных рэліктаў). Таму кожны дыялект павінен вывучацца ўсебакова, глыбока i асобна. «Па кожным з дыялектаў рускіх i іх мясцовых адценняў павінны быць складзены асобна слоўнікі i зборнікі ўзораў з песняў, прыказак, казак, размоў i інш.,— пісаў акад. I. I. Сразнеўскі ў 1850 г., накідваючы праграму навуковай працы па русістыцы,— i для кожнага асобна асаблівая граматыка з разборам помнікаў народнай славеснасці ў адносінах да складу, мэты, форм выказвання i зместу. Развіццё мовы ў мясцовыя відазмяненні павінна быць даследавана ў прыватных манаграфіях так жа выразна, як i развіццё мовы ў часе па помніках, якія засталіся ад розных стагоддзяў» (И. И. С р е з н е в с к и й. Мысли об истории русского языка. СПб, 1850. Цыт. па выд. М., 1959, стар
Дадатковыя словы
зявы, зяўленне
3 👁