зорка II 390 за II 2. перен.—капелька, подобная росинке, падающей на заре на растения. Н ел. 218. Карова каб зорачку малака дала! Нічога няма ў цыцках. Нел. з о р к а II-ркі-рцы, ж.—зрачек. Н ел. У самую зорку лучыў. Нел. з о р н а, нареч.—звёздно. Гсл. Аж зорна у ваччу ад ягонае табакі. Гсл. ъорны-ная-нае, 1. пршаг. к зорка. 2. звёздный, покрытый, усеянный звёздами. Гсл. Зорнае неба. Гсл. Расьці, дужэй пад СІНІМ ЗОрНЫМ небам. Лойка: Л. песьня. ЗО рЫ Ц Ь-/?у-рЫ Ш -рЯ, несоверш., перех. П ск., Твер. (Даль)— подстерегать, высматривать. Даль. Ібача Міхаська — мільгнуў баравік! Ён увесь захадзіўся, як той рухавік. Падбег, прысядае, ды зорыць к хорт. Колас: Гры бы. Паляўнічы зорыў зайца. Х алопенічы (Ю хн.). Вочкі чыесь зораць i вяселяць струнны гуд. С. М узы ка 182. А ён зорыць ёй у вочы. Тм. 246. Зорыш наўкола. Салавей: Сіла 66. Соверш. праЗО рЫ Ц Ь—ПрОШЛЯПИТЬ, проворонить. Х алоп. (Ю хн.). ЦЭЛЫ дзень у радоўцы празорыў. Х алоп. (Ю хн.). Соверш. у з о р ы ць — ДОСМОТреТЬ. Х а л о п. (Ю хн.). I статку ня ўзорыў свайго. Халоп. з о ш л ы — ушедший (откуда-л., C.) Н сл. 218. Конь зошлы з двара. Нсл. Зошлы з гэтага сьвету—умерший. Ня трэба блага ўспамінаць зошлага з гэтага сьвету. Нсл. 218. за—предлог с род., вин. и твор. падежами. I. с родительным падежом- Иногда употребляют при определении времени, когда что-л. случилось,—при, во времена. За жыцьця яшчэ зрабіў яго гаспадаром. К арскі н-З, 5. За дзяржавы Жыгімонта Старога. Баркул. летапіс. За жывата дастамэнт чыні. Кіт. 5266. За жывата свайго альбо пры кананьню (мае) двух наўчоных ужыць. Кіт. 47а7. За жывата свайго добра чыні. Тм. 5266. Сяло наша люднее, палюднела за добрага пана. Нсл. 275. Цікаўшая "праўда "1верса што да слонімскіх падзеяў за гітлераўскай окупацыі. Блр. Голас, Н о. 63, 1959. в нареч. соединениях: За цямна. За сьвятла. за дзён—во дни. II. с винительным падежом: 1. при определении времени, после которого должно произойти какое-л. действие: чрез, через (такое-то время). Ар.; Гсл., Ксл.; Нсл. 158. ЗрІ за OCMU листов. П скоўскі зб. Сын. бібл., Но. 53/255. За дзьве гадзіны будзем тамацкі. Бель Выс. (К сл.). За гадзінчку прыйду. Гсл. За які тыдзень зьявіўся ў СлОНІме нейкі ЧарНЯўсКІ. Х м ара (Б. Ускалось, 1954, Н о. 38). Можа ад гэтых словаў за колькі год залежыла доля профэсара на высланьню. Рамановіч (Бацьк., Н о. 40-41/270271). За квадранец прыйду. Нсл. 231. 2. а] употребляют, указуя время, в продление которого что-то случается, происходит: за. Ксл.; Ар. За тры гады скончыў школу. Ар. За дзень звазілі снапы. К арм а К уз. (К сл.). б) при определении времени, в котром что-то происходит: во время. Гсл.; Нсл. 158. Гэта было яшчэ за прыгон—в крепостное время. А р ш. (М а т., Б. Н о. 32). За Сулейман прарока... аднаго дня вайвода мовіў да Сулеймана. Кіт. 19610. Што Пан Бог за Адама душы стварыў, то на той табліцы ест. Тм. 12567. За Саса было хлеба й мяса. Нсл. За пагоду трэба ўпратаць сена. Н сл. За пагоду трэба ўправіцца на полю. Гсл. За жывоцьце свае падзяліў дзеці. Нсл. 155. За будзьні ў лапцях ходзіш. М аек. С лабада Крапівенск. пав.Т ульск. губ. (Буддэ: Тула, 22). Надабе скасіць траву "за-пару, уратаваць яе за-пагоду". нк.: Очерки, 459. 3. употребляют, указуя время, которое отличает одно действие, случение от другого, следующего, часто выражаемого существ, в род, падежи с предлогом да".Каторага прарока Пан Бог душу мустафою (араб., порокам) назваў, нествараючы зямлі, за колька тысячаў год уперад? Кіт. 56614. Некаторыя вучанікі прыходзілі да школы за паўгадзіны да пачатку заняткаў. Ар. 4. место "кого, чаго"—за, вместо кого, чего-л. Добра чынь, добра зыч — за сэдэку (араб, субожніна) йдзе. Ют. 95. Каб ня была суседачка за матку, каб ня была паветачка за хатку. И з свад. песни. 5. употребляют, показуя на лицо, которе выступает, или принимается как кто или что: за, в качестве кого, чего-л.; как кто, что-л. Даўней ён у дварэ за кухара служыў. Ст. Узялі яе за сястру. Н. (А ф анасьев, III, 1914, 105). Дух Сьвяты паставіў вас за япіскапаў. Луцк.: П адзеі А пост, 20: 28. Татулька быў за кума. Чартавічы Сур., Север (Ш эйн, II, 417). Шырын за жонку возьмеш. Крушына: Л ебедзь 55. Адну ненаглядачку за жонку вазьму. Купала. Некоторых (прарокау) за халапю прадавалі. Ют. 11365. Прыяжджае нейкі пан i просіць яе за бабу. Д убровіцы Н. (Д ем ид.: Веров., 101). 6. употребляют для определения причины: за. За галоднага карменьне тысяча платы дам. Ют. 121а8. Фітрэ (араб., род платы) за(быўся) аддаць байрамнага дня, за тое нявольніка на волю пусьціў; ці будзе прынята? Тм. 1863. За мае жыта ды мяне ж біта. Послов. Злуецца за крыўду. А р. Восъ яны й завялі сьпярэчку за жарабё. Бых. (Р о м., ІУ, 23). Зьнібее сэрца за розныя падзеі. мгел., перадм ова. За што ты б 'ешея? Ар. 7. употребляют для определения основания какого-л. действия: на. Ана, забраўшы рэчаў Адамовых... да Валыні ўцякла, i тут дзяржана за паруку да права. Суд. А кт
Дадатковыя словы
лўчыў
4 👁