дзёяньніца 362 дзеля грамадзкі дзеяньнік—общественный деятель. нацанальны дзеяньнік—национальный деятель. палітычны дзеяньнік—политический деятель. культурна-асьветны дзеяньнік— культурно-просветительный деятель, дзёяньніца-цы, ж.—деятельница. дзеяпрымётнік-ŭca, предл.-ІКу, м., грамм. —причастие. дзеяпрымётнікавы-вяя-вя?, грамм.-причастный. дзеяпрыслоўе, ср., грамм.—деепричастие, дзеяпрыслоуны, -н а я -н а е—деепричастный.дзеяслоў-вд, м., грамм.— ГЛагОЛ. МГсл. дзеяслоўны-ная-нае, грамм. 1. глагольный. Д зеяслоўны канчат ак. 2. отглагольный. Д3еяспакмёньшк-/кя, предл.-Іку, м., грамм. —отглагольное имя существительное, дзеятвор-оря, предл.-opy, м.—пьеса. НТ2 (БНсл.). дзёяць I, дзёю, дзёеш, дзёе; повел, дзей, дзёй м а, несоверш. 1. действовать, Варел, (проявлять, совершать какое-л. действие, поступки, С.), делать. Гсл. 74. Ш то яны т ам дзею ць? Ст. Л іх а дзее ён. Нел. 133. Тут н адабе ея т олькі гавары цъ, але й дзеяць. Варел. Соверш. зьдзеяць—совершить,. 2. действовать, использовать, применять. Д зеяць друкам, асьвет аю. 3. о машине, механизме, части тела: действовать, функционировать. М а л а т арня ня дзее. Тэлеф он ня дзее. 4. оказывать влияние, воздействовать. Н я каж ны лек алнолькава дзее. дзеючы, прич.—действующий. Гсл. дзеючая арма—действующая армия, дзеючая сіла—действующая сила, дзеючыя асобы, театр.—действующие лица. дзёяць II, дзёю, дзёеш, дзёе; повел, дзей, дзёйма, несоверш.—поговаривать, Нел. 133. расказывать. Варел. Стары дзеяў, як дауна жылося. Мала што людзі дзеюць пра мяне i пра цябе. Нел. Дзеялі, што некрутаў будуць браць. Нел. См. дзейкаць. дзёяцца, дзеецца, дзеюцца; прошл. вр. дзеялася,—происходить, Ст. 1529 г.; БНсл.; Дел. 204. делаться, Гсл.; Нел. 133; Ксл.; БНсл. совершаться, Гсл.; Нел. 133; Ксл.;БНсл.; Ст. 1529 г. твориться. Употребляется лишь в 3-ем лице ед. и мн. числа. Щ чуеш ты, Салома, што дзеецца дома? Дел. Што гэта над табой дзеецца? Ют. Юа9. Як табе паводзілася, што над табой дзеялася? Тм. 9667. Скажу, што ся дзеяла. Тм. Ю8аЗ. Дзеялася ў Горадне пад лета Божага НараджэНЬНЯ 1539. Гордз. Акты х у п, з. Паглядзі, што тут дзеецца. Стаішча Чаш. (Ксл.). Пасадзіў ён сына на воз, а сам пашоў паглядзець, што дзеецца на КІрмашу. Мікольск М. (Демид.: Веров 98). Страх, што дзеецца на сьвеце! Гсл. Ну, што дзеецца на сьвеце? Ст. Соверш. зьдзёяцца—произойти, сделаться, Гсл.; Нел. 133. совершиться, сотвориться. Н еўзумяваю, як гэт а зьдзеялася. Нел. 339. Па тваім паеханьню гэт а здзеялася. Нел. 492. Што там дзеецца, зьдзеялася, няхай Б ог бароне. Нел. Я кое ліха з т абою дзеецца (зьдзеялася)? Нел. Д зіўное зьдзеялася прылучэньне. Нел. 504. дзёдзень, м.—старик. Смол. у.(Дсл.). дзёдзечка,—см. под дзед 1. дзедзя,—см. под дзед 1. дзеканьне-«я, предл.-ню, ср.—произношение среднеязычного дз(один звук), происходящего из д в положении предё', е, i, ь, ю, я(дзедзька, дзіра, дзёгаць, Радзюк, дзяга)\ одна из главных особ енностей вели колитовс кого(б елорусского) языка. дзел, дзёлу, предл. и зват. дзеле, м.—дележ, раздел. Нел. 133; Бяльсл. Т акая сварк а ў зь н я л а ся, ш т о б я зь дзел у н ія к не абыйдзешея. Палуж Краснап. (Бяльсл.). дзёла-ля, предл.-ле; мн. ч. дзелы, дзел, ср., редко употр.—важная работа, занятие. За пры гону рабілі дзела. Яны сьмяюцца, а паном хоць бы што, балююць сабе ды яшчэ больш пры баўляю цьработ ы. — Бо яны —каа, — рагочуць бы ж арабцы, затым ш то мала дзела. Сц.(Сержп.: Казю Сц. пав., 1926). Н яўж о табе, кума мая, у дварэ няма дзела, што ты з маім муж ыком у ШЫНКу засела? Задубеньне Імгл.(Косіч 24). У сярэдзіне т ак поўна ангелаў, кажны з Боскім расказаньням у вадном дзеле. Ют. 117а2. Быць у дзеле—быть запутанным в дело. А хт о ж у дзеле, а хт о ў вадказе? Съвёкар у дзеле, сьвякрывя ў вадказе. Ц. с. інькава Пар.(Дсл.). Што за дзела, каму — какое дело, кому. Ар. Што т абе за дзела? Ар. Ох, i што каму за дзела, што дзеўка зь дзяцю ком села. Росуха імгл.(Косіч 21). Уменъш. Д ЗеЛ Ц а-Ц Я, предл.-цу; мн. ч. дзелц ы -лц аў; дзелечка-чка; мн. ч.-чкічак(-чкау). 3 гора нож ачкі ня ходзяць, ручкі ня робяць. Жукова Імгл.(Косіч 31). дзелавод-дя, предл.-ду, зват.-дзе, м.—делопроизводитель. Гсл. См. сакратар. дзелаводзтва, ср.—делопроизводительство. МГсл. См. сакратарства. дзёлева-ва, предл.-ее, ср., мат.—делимое. НТ.(БНсл.). дзел-ечка-ца—см. под дзела. Д ЗеЛ Я, и иногда сокращенное ДЗвЛЬ, предлог с род. пад. 1.—ради. Гсл.; Ар.; Шсл.; Нел. 129. Д зеля свайго ўсё зробіш. Нел. Д зеля цябе толькі. Тм. Д зеля вас постараемся. Ст. Хацела дзеля грош ы зарэзаць цябе. Уселюб Н.(Демид: Веров. Н. I, 1896, 18). 2.—ДЛЯ. Гсл.; Нел. 129; Бяльсл. Каля саду ўкапалі ст оўп дзеля гіган. Рачкавічы Навазыбк.(Бяльел.). П ры нясі д зел я к аровы к л ін ц о ў. Тур'я Чэрык.(Бяльсл.). Збож ж а дзеля старцоў. НК: Старцы 83. Нясі бочку
Дадатковыя словы
туря, ікя
3 👁