ЯДЗІМ ХЛЕБ ТРАЯКІ: ЧОРНЫ, БЕЛЫ І НІЯКІ. Пра сацыяльную няроў- насць і неаднолькавы дастатак, дабрабыт. * — Прабач! Песні ў нас розныя, і нашы дарогі скіраваны ў проціле- глыя канцы... Адно толькі магу сказаць: па дарозе князёў Мяшчэрскі, Ду- бровіч ых і гамзеяў гамзеевічаў я не пайду! — Гэта твая справа. Чалавек есць хлеб траякі: белы, чорны і ніякі (Я. Колас. На ростанях). І няўцям было многім, што нараджалася гэтая дабрата ў мнагадзетнай сям'і ўдавы- салдаткі, якая ў першыя пасляваенныя гады хадзіла ў лапцях і зведала той самы хлеб траякі: белы, чорны і ніякі (В. Праскураў. Дабрата). — Янкоўскі: Ядзім хлеб траякі: чорны, белы і ніякі; Прыказкі: Ямо хлеб траякі: чорны, белы і ніякі. ЯЗЫК БЕЗ КАСЦЕЙ. Нагаварыць можна ўсяго, што хочаш. Кажуць, калі не надаюць значэння якім-н. чуткам, чыёй-н. балбатні. Уздыхае Віцька Зайцаў... Трэба было ідэю ратаваць... Бо начальству што?.. Любое шэф- ства можа ўзяць. Язык без касцей. Яшчэ і ў раённай газеце напішуць пра гэтае шэфства (П. Місько. Канал імя Віцькі Зайцава). Ці мала што выдумаць ці сказаць людзі могуць? Язык жа без касцей... (Б. Сачанка. Вялікі Лес). [Верка:] Не плач... Ці мала што кажуць! Язык без касцей (Я. Шабан. Востраў Алены). — Усё выклала. Мусіць, і пра Ліду паведа- міла? — І пра Ліду... — Няпраўда! Што-што, а гэта — напасць, паклёп. Язык без касцей (Л. Калодзежны. Трэція пеўні). * Людскі ж язык касцей не мае. Я так бы раіў: выбраць час і агля- дзець усё зараз, а там сама пакажа справа, ці варта шуму ўся аблава (Я.Колас. Новая зямля). — Ляцкі: Язык без касцей: усё хвошча; Федароўскі: Язык без косці — што хоча, то хлосціць; Прыказкі: Язык без касці — што хоч, то й хвашчы. ЯЗЫК ДА КІЕВА ДАВЯДЗЕ. Пытаючыся, пра ўсё даведаешся, усё зной- дзеш. Сін.: Хто пытае, той не блудзіць. — Дзядзечка, я не тутэйшая. Як мне да Кіева дайсці? — Праўду кажуць, што язык да Кіева давядзе. Табе як найпрасцей ці мо бітым шляхам? (Р. Няхай. Туман над стэпам). — Жучок! — сказаў Хомка. — Яму не трэба ні батарэйкі, ні... Адно ціскай... — Тады куплю жучка. Так і спытаць? — Халера яго ведае, як пытаць, але ж язык да Кіева давядзе (І. Чыгрынаў. У горад). Нездарма кажуць, што язык да Кіева давядзе. Да Кіева як да Кіева, а да таго Гро- хува Алесь к вечару ўсё ж прыбіўся (І. Аношкін. Чырвоная каліна ста- яла). Не адразу, але знайшоў я той дом... Язык да Кіева давядзе (В. Шы- рко. Споведзь правінцыяла). * Пэўна, на ўсё жыццё [старая] запомніць гэту сваю паездку. Будзе апавядаць ды адно прыгаворваць, якая трапная прымаўка прыдумана людзьмі наконт языка і горада Кіева (М. Тычына. Сярод людзей). — Ляцкі: Язык да Кіева давядзе; Прыказкі: Язык да Кіева давядзе; Язык Кіева дапытаецца. ЯЗЫК МОЙ — ВОРАГ МОЙ. Пра нястрыманасць у выказваннях ці прывычку гаварыць лішняе сабе на шкоду. [Дзед Піліп:] Пастаў-тка ты, хлопец, пад свой язык тармазы. А то ён без тармазоў у цябе. Просіш прабачэння — і тут жа зноў паехаў, як па гліністай дарозе. Коўзаешся ва ўсе бакі... [Гаворка:] О-о! А гэта ідэя — тармазы. Язык мой — вораг мой (І. Шамякін. Выгнанне блудніцы). — Дык чаму ў вас няма пры- хода? Не далі? — вярнуў на тую ж тэму Антонія Мікульскі. — Язык мой — вораг мой... (П. Місько. Мора Герадота). — БРС. Язык мой — вораг мой. ЯЙКІ КУРЫЦУ ВУЧАЦЬ. Гл. Яйцо (яйка) курыцу вучыць. ЯЙЦО КУРЫЦЫ НЕ ВУЧЫЦЬ. Гл. Яйцо (яйка) курыцу вучыць. 237