малі, што за намі зямлю прызнаюць, тым часам наадварот выйшла. [Старац:] Так, так, пані гаспадыня. Чалавек страляе, а чорт кулю носіць (Я. Купала. Раскіданае гняздо). — Прыказкі. Чалавек страляе, а чорт кулю носіць. ЧАМУ БЫЦЬ, ТАГО НЕ МІНАВАЦЬ. Кажуць з упэўненасцю пра непаз- бежнасць, немінучасць чаго-н. Сін.: Свайго лёсу не мінеш; Суджанага і ка- нём не аб'едзеш. — Ты не думай, — спагадліва сказала Клава. — Не га- руй: чаму быць, таго не мінаваць. Яшчэ і невядома, як яно ўсё пойдзе (І. Мележ. Мінскі напрамак). Я, браток, чуў некалі ад старых: чаму быць, таго не мінаваць... Арэхаў у нас даўно на прыкмеце. Хай крыху пагуляе. Ёсць важнейшыя справы і без яго... (Р. Няхай. Героі не адсту- паюць). [Лявон], хоць быццам бы і скарыўся — чаму быць, таго не мінаваць, — ды не схіляў галавы (М. Гроднеў. Нязведаная даль). — Вось заўтра зранку ты і выпраўляйся да яго [знахара]... — Ладна, так таму і быць: з'езджу. Чаму быць — таго не мінаваць, як казаў мой ба- цька (В. Гігевіч. Палтэргейст). — Насовіч: Чаму быць, таго не мінаваць; Прыказкі. Чаму быць, таго не мінаваць. ЧАС — НАЙЛЕПШЫ (САМЫ ЛЕПШЫ, ДОБРЫ, ВЯЛІКІ) ДОКТАР (ЛЕКАР). Час найлепш лечыць фізічныя ці душэўныя траўмы. Час — най- лепшы доктар, каб залячыць смутак аб дарагім і выдатным чалавеку (К. Чорны. Аб Э. Самуйлёнку). Трэба лячыць нервы. Самы лепшы до- ктар — час (Я. Колас. Дзённікі). Не-не, мабыць, адышла трохі [Волька] пасля Апанасавай смерці... Час — добры лекар. Страта бацькі, потым мацеры.. паступова прытуплялася (Л. Арабей. Халодны май). Час — вялікі лекар. Вылечыў ён і мяне. Пакрысе забылася першае маё аднаба- ковае каханне (М. Пянкрат. Вясновыя напевы). — Калька з лацінскай мовы, упершыню ўжыў у «Споведзі» Аўгусцін (354—430). ЧОРТ БЯДУ ПЕРАБУДЗЕ — АДНА ЗГІНЕ, ДЗЕСЯЦЬ БУДЗЕ Гаво- рыцца, калі чалавеку не шанцуе, калі непрыемнасці ідуць адна за адной. Сін.: Адна бяда не ходзіць другую за сабою водзіць. [Куторга:] А калі б яму [твайму бацьку] і ўдалося перапрасіць найяснейшую карону, то не канец яшчэ бядзе. Ведаеш, што кажуць людзі: чорт бяду перабудзе — адна згіне, дзесяць будзе. Справа ў суд як пойдзе, дык так дапякуць юрысты, моў баравіка на вуголлях, — адцураецца і сваіх (В. Дунін- Марцінкевіч. Пінская шляхта). — Насовіч: Чалавек адну бяду перабудзеш», а дзесяць іх прыбудзеце Федароўскі: Кадук бяду перабудзе — адна згіне, дзесяць будзе; Прыказкі: Чорт адну бяду перабудзе, адна міне, дзесяць будзе. ЧОРТ ЗА ЧОРТАМ (ЗА Д'ЯБЛА) ЦЯГНЕ. Адзін дапамагае другому, выга- роджваючы яго ў якой-н. справе. Сін.: Рука руку мые. Не ў тым штука, кажу. Трэба ж удумацца, што не ў адным пане бяда. Чорт за чортам ця- гне. Калі пану стала горача, дык, як бачыце, на падмогу прыстаў са стражнікамі (Р. Мурашка. Сын). — Дурні здумалі, плятуць немаведама што; а ён ім і веры дае. — Ды цябе сем сабак не перабрэша, а не то каб я адзін. Аднаго заводу з Тахвіляю. Чорт за д'ябла цягне (Л. Калюга. Тахвілін швагер). ЧОРТ НЕ АДНЫ ЛАПЦІ (НЕ АДНУ ПАРУ ЛАПЦЕЙ) СТАПТАЎ, ПА- КУЛЬ (ПОКУЛЬ) ТАКУЮ ПАРУ ДАБРАЎ (САБРАЎ) Кажуць пра мужа і жонку, якія не ўступаюць адно аднаму па сваіх якасцях, часцей адмоўных. «Чорт не адны лапці стаптаў, пакуль такую пару дабраў», — жартаваў ён [Лацінка] з сябе і з Марты... (Я. Брыль. Праведнікі і зла- дзеі). Бацька — скнара і скупеча, ды і маці не лепшая. Не адны чорт 223