кратнае, літаральнае, вынікае з прамых значэнняў састаўных частак пры- казкі; другое ж — абстрактнае, пераноснае. Напрыклад, прыказка Пешы коннаму не таварыш у яе першым значэнні не патрабуе тлумачэння, а яе другое значэнне — 'людзей, розных па характары, сацыяльным станові- шчы і пад., нішто не можа аб'яднаць'. Параўн. таксама такія прыказкі: Галоднай куме хлеб наўме; Дзвюм смерцям не бываць, а адной не мінаваць; Дзе п 'юць, там і льюць; Пераначуем, болей пачуем; Што пасееш, то і па- жнеш. У многіх выпадках, апрача семантычнай (лагічнай) характарыстыкі, узнікае неабходнасць даваць і сітуатыўную характарыстыку, г. зн. раскры- ваць сітуацыю, у якой ужываецца пэўная прыказка. Сітуатыўная харак- тарыстыка пачынаецца са слоў: «Кажуць пра...», «Кажуць, калі...», «Ка- жуць таму...», «Кажуць у апраўданне...», «Гаворыцца ў адказ...», «Гаворыц- ца як прапанова...» і інш. Так, тлумачальная частка прыказкі Ад ліха ціха, а дабра не чуваць складаецца з семантычнай і сітуатыўнай характарыстыкі: Нічога асаблівага, ні дрэннага, ні добрага, не чуваць. Жартаўлівы адказ на пытанне: «Што новага?» ці «Што чутно?» Калі прыказкі ўжываюцца толькі ў прамым значэнні і не патрабуюць лагічнай характарыстыкі, то яны нярэдка суправаджаюцца сітуатыўнай характарыстыкай: Абедаў, а жывот не ведаў. Кажуць пра дрэнную яду, калі хто-н. не пад'еў. Будзеш усё ведаць, хутка (скора) пастарэеш (састарышся, стары зробішся). Гаворыцца, часцей з незадавальненнем, як уніклівы адказ на пы- танне суразмоўніка. Шмат якія прыказкі атрымліваюць стылістычную (экспрэсіўна-ацэнач- ную) характарыстыку (тыпу: іранічна, жартаўліва, з адабрэннем, з неада- брэннем, з незадавальненнем і інш.). Нярэдка яна ўключаецца ў сітуатыў- ную характарыстыку («Гаворыцца жартаўліва пра...»). Напрыклад, пры- казка Абяцанкі-цацанкі, а дурню радасць мае такую сітуатыўную і стылістычную характарыстыку: Кажуць іранічна ці з неадабрэннем, калі не вераць у хуткае выкананне кім-н. дадзеных ім абяцанняў. У тлумачальную частку слоўнікавага артыкула ўваходзіць і адлюстра- ванне сінанімічных сувязей паміж прыказкамі. Калі прыказка мае сіно- німы, то яны прыводзяцца ў канцы тлумачальнай часткі пасля скарачэн- ня Сін. (сінонімы). Напрыклад: Адзін у полі не воін. Аднаму чалавеку, у адзіночку цяжка дабіцца чаго-н., справіцца з чым-н. Часцей ужываецца як апраўданне чыйго-н. бяссілля, без- дапаможнасці. Сін.: Адзін і ў кашы няспорны; Адна галавешка і ў печы тлее; Адной рукой і вузла не завяжаш. І л ю с т р а ц ы й ны м а т э р ы я л. Расказваючы пра сваё ўражан- не пры чытанні далеўскага зборніка прыказак, В.Бялоў зазначае: «Пры- казкі, многімі тысячамі сабраныя разам, у адзін каземат, неяк не іграюць, можа, нават перашкаджаюць адна адной. Ім цесна ў кнізе, ім няма чым дыхаць. Яны жывуць толькі ў кантэксце, у стыхіі няпрыказкавай мовы. Якой жывой, паўнакроўнай становіцца кожная (нават заняпаленькая) прыказка ў бытавых абставінах, у гутарковай мове». Паказаць жыццё прыказкі ў маўленні, у кантэксце — адна з задач тлу- мачальнага слоўніка прыказак. Таму прыклады-цытаты тут выступаюць як неад'емная частка слоўнікавага артыкула, як дадатковы сродак сэнсавай і іншай інфармацыі. Сэнсавы змест, сітуатыўная і стылістычная характарыстыка прыказкі і яе рэалізацыя ў кантэксце звычайна ілюструюцца чатырма цытатамі з тво- 19 Белов В. Лад: Очерки о народной эстетике. М., 1982. С. 232. 17