да як раўнапраўныя, аднолькава дапушчальныя ў межах нормы. Неаба- вязковымі, факультатыўнымі могуць быць як асобныя словы, так і апо- шняя частка прыказкі. Вось некалькі прыкладаў, у якіх факультатыўная частка ўзята ў ломаныя дужкі: Адзін з'еш хоць вала, дык адна хвала а пакрысе, ды ўсе; Адна лыжка дзёгцю псуе бочку мёду; Вышэй самога сябе не скочыш. Факультатыўная частка некаторых прыказак ужываецца ўсё радзей і радзей. Так, прыказка Да пары збан ваду носіць бручка адар- вецца — збан паб'ецца толькі 4 разы выкарыстана ў поўным лексічным складзе (у творах Л. Арабей, І. Гурскага, В. Дуніна-Марцінкевіча, М.Клімавіча) і 15 разоў — у скарочаным варыянце (у творах В.Адам- чыка, А.Бялевіча, В.Вольскага, Ц.Гартнага, І.Гурскага, У.Корбана, Я.Ку- палы, Я.Курто, М Лобана, А.Макаёнка, А.Маўзона, А.Махнача, М.Ма- шары, І.Новікава, А.Якімовіча). Многія прыказкі ўступаюць у сінанімічныя сувязі з іншымі прыказ- камі. Адрозніваюцца сваёй вобразнай асновай, але маюць гранічна блізкае значэнне, напрыклад, такія прыказкі: Адзін і ў кашы няспорны; Адзін у полі не воін; Адна галавешка і ў печы тлее; Адной рукой і вузла не завяжаш. Некаторыя прыказкі маюць не адно, а два значэнні. Так, прыказка Блізка відаць, ды далёка дыбаць, калі гаворыцца пра таго, хто ідзе ці едзе, абазначае 'не так і блізка што-небудзь, як здаецца'. Яе другое значэнне — 'не так лёгка дасягнуць таго, пра што марыць хто-небудзь (пра цяжкасці выканання якой-небудзь задумы)'. ПРА СТРУКТУРУ СЛОЎНІКА Пры складанні гэтага Слоўніка аўтары ўлічылі вопыт сваіх папя- рэднікаў. У гісторыі збірання і асэнсавання беларускіх прыказак самая значная з'ява — «Зборнік беларускіх прыказак» (Спб., 1874) І.Насовіча. У адро- зненне ад іншых фалькларыстаў І.Насовіч не проста падае ў алфавітнай паслядоўнасці сабраныя ім прыказкі, але і раскрывае іх сэнс. Таму яго працу слушна лічаць першым у гісторыі ўсходнеславянскай філалогіі тлу- мачальным слоўнікам прыказак. У ім 3715 прыказак і прымавак (фразеа- лагізмаў). Амаль усе яны атрымалі семантычную або сітуатыўную хара- ктарыстыку. Так, сэнсавы змест прыказкі Дарованаму каню ў зубы не гля- дзяць раскрываецца наступным чынам: «Недахопаў падарунка не разбіраюць». Часцей за ўсё паведамляецца сітуацыя, у якой ужываецца прыказка («Кажуць наконт...», «Гаворыцца, калі...», «Кажуць з выпадку...» і пад.). Іншы раз да сітуатыўнай далучаецца і стылістычная характары- стыка (тыпу: з насмешкай, жартаўліва, у пахвалу, з жальбай і інш.). Вось як апісана, напрыклад, прыказка Каждому старцу па стаўцу: «З прыкра- сцю гавораць гаспадыні, калі сям'я не адначасова збіраецца да стала і да- водзіцца даваць есці кожнаму паасобку». Яшчэ адна праца — «Крынічнае слова» (Мн., 1987) І.Шкраба і Р.Шкрабы. Гэта тлумачальны слоўнік прыказак, «якія выкарыстоўваюцца ў беларускай мастацкай літаратуры». Тут каля 750 прыказак (разам з варыянтамі, а таксама некалькімі дзесяткамі фразеалагізмаў тыпу: давай бог ногі, не першы год замужам). Кожная прыказка ілюструецца прыкла- дам ці прыкладамі яе ўжывання. Калі прыказка мае пераносны сэнс, то яна атрымлівае адпаведнае тлумачэнне. Напрыклад, прыказка Да пары 14