Слоўнік архаізмаў і гістарызмаў (2007). С. М. Струкава

Лексічныя адзінкі лілея, пісьменства, стылістычная характарыстыка якіх у лексікаграфічных крыніцах не заўсёды адэкватная моўнай рэчаіснасці, маюць месца і ў прапануемым слоўніку. Але тут яны суправаджаюцца паметай «адрадз.», якая ўказвае на прыналежнасць іх да актыўнага слоўніку насуперак іншым трактаванням. Некаторыя лексікаграфічныя крыніцы падаюць шматзначныя словы ў больш звужаным семантычным аб'ёме ў параўнанні з іншымі слоўнікамі, што дае падставы разглядаць не ўключаныя ў іх значэнні як адносна ўстарэлыя. Так, прыметнік шчыры ў «Тлумачальным слоўніку беларускай мовы» (Мінск, 1984. Т. V. С. 424) падаецца з сямю значэннямі: «1. які выражае сапраўдныя пачуцці, праўдзівы, чыстасардэчны, адкрыты; 2. задушэўны; інтымны; 3. сардэчны, душэўны; 4. натуральны, пазбаўлены прытворства; 5. старанны; верны, адданы, заўзяты; 6. просты, даверлівы; 7. які складаецца з аднолькавых парод дрэў (шчыры бор)', без дамешак, прымесяў (шчырае золата)». Гэты ж семантычны аб'ём адлюстраваны і ў новым «Тлумачальным слоўніку беларускай літаратурнай мовы» (Мінск, 2002. С. 767). У іншых лексікаграфічных выданнях семантычная напаўняльнасць слова памяншаецца за кошт выключэння значэнняў 'які складаецца з аднолькавых парод дрэў', 'без дамешак і прымесяў': у «Тлумачальным слоўніку беларускай мовы» А. Я. Баханькова, I. М. Гайдукевіча, П. П. Шубы (Мінск, 2000. С. 393) прыметнік шчыры мае дэфініцыю: «1. праўдзівы, чыстасардэчны, прамы; 2. сардэчны, душэўны; 3. старанны»; у «Беларускарускім слоўніку» пад рэдакцыяй К. Крапівы (Мінск, 2003. С. 1098) шчыры перакладаецца рускімі эквівалентамі: «1. нскреннни, откровенный, чнстосердечный; прямой; 2. (ннтнмный) задушевный; 3. (дружелюбный) сердечный, душевный; 4. (лншенный нскусственностн), непрнтворный, безыскусственный (непршпворное удивление); 5. (работаюіцни с усерднем) усердный; 6. (простой, доверчлвый) простосердечный». Тое ж бачым і ў «Слоўніку беларуска-рускім, руска-беларускім» С. Грабчыкава (Мінск, 2000. С. 323): шчыры - «нскреннни, откровенный, чнстосердечный; прямой; непрнтворный, усердный». Калі возьмем рускі прыметнік чистый са значэннем 'без дамешак і прымесяў', то ён з-за існаваўшай тэндэнцыі «ўпадаблення» беларускай мовы да рускай у сучасных слоўніках мае такую ж лексічную форму: чистый (металургічнае) чысты (Русско-белорусскли поллтехллческли словарь. Мінск, 1998. Т. II. С. 735); чистый - у розных значэннях чысты: чысты пакой, чыстае золата, чысты спірт (Русско-белорусскли словарь / Пад рэд. Я. Коласа, К. Крапівы, П. Глебкі. Мінск, 1993. С. 729). Беларускае ж слова шчыры 'без дамешак і прымесяў' тут нават не згадваецца, што ўскосна сведчыць пра яго зніжаную актуальнасць