Аднак трэба мець на ўвазе, што аднаўленне лексічных адзінак, іх уваход у маўленчую практыку толькі ў тым выпадку з'яўляецца мэтазгодным, калі такія адзінкі адпавядаюць сістэмным заканамернасцям нацыянальнай мовы. Так, ужыванне слова травень, як слушна заўважае прафесар П. Сцяцко (гл. яго кнігу: Культура мовы. Мінск, 2002. С. 280), з'яўляецца мэтазгодным, паколькі яно этымалагічна празрыстае і «аднаўляе ранейшую традыцыю карыстання сваімі, зразумелымі назвамі месяцаў, у якіх адбіўся шматвяковы досвед беларусаў, іх пільная ўвага да адметнасці яго прыроднага цыкла пораў года: травень травяністы, багаты на траву, апошні месяц вясны, пара сенакосу». Слова з'яўляецца сістэмным і ў структурных адносінах - яно мае суфіксальны элемент -ень-, уласцівы шасці астатнім назвам месяцаў: студзень, чэрвень, ліпень, жнівень, верасень, снежань. Што датычыць, напрыклад, адраджэння такой лексічнай адзінкі, як іспыты, то нельга не пагадзіцца з П. Сцяцко, які лічыць, што «на сёння няма патрэбы аднаўляць гэтае небеларускай структуры (з прыстаўкаю іс (йс) слова», утворанае ад рускага дзеяслова іспытваць, якому ў сучаснай беларускай мове адпавядае адмысловы іншакаранёвы дзеяслоў «выпрабоўваць», у той час як экзамен «мае багатае лексічнае гняздо з сямі адзінак — экзамен, экзаменаваны, экзаменавацца, экзаменаваць, экзаменатар, экзаменатарскі, экзаменацыйны» (П. Сцяцко. Культура мовы. С. 324). Гаворачы пра адраджэнне ўстарэлых лексічных адзінак, спынімся на фактах неправамернага аднясення да пасіўнага складу асобных намінацый у сучасных беларускіх лексікаграфічных крыніцах. Прынамсі, батанічная назва лілёя ў «Тлумачальным слоўніку беларускай літаратурнай мовы» (Мінск, 2002. С. 318) чамусьці падаецца як устарэлая з паметай (уст. паэт.) і азначэннем 'тое, што лілія'. Нягледзячы на тое, што «Русскобелорусскни словарь» пад рэдакцыяй К. Крапівы (Мінск, 1993. Т. I. С. 723) прапаноўвае ў якасці беларускага эквівалента да рускага лилея (а таксама ўстарэлага паэтычнага лилёя) акцэнтна адрозную форму - лілёя. Аналагічная сітуацыя са словам пісьменства. У пяцітомным «Тлумачальным слоўніку беларускай мовы» (Мінск, 1980. Т. IV. С. 260) слова пісьменства з азначэннем 'тое, што пісьменнасць' падаецца як устарэлае. Адмысловае беларускае слова ў выніку існаваўшай тэндэнцыі да русіфікацыі беларускай мовы лексікографамі аднесена на перыферыю моўнага ўжывання, хоць у моўнай практыцы яно шырока выкарыстоўваецца. 3 улікам агульнамоўнага прызнання слова «Русско-белорусскни словарь» (Мінск, 1993. С. 542) падае яго як варыянт да рускамоўнай формы пісьменнасць: рус. письменность — бел. пісьменнасць, тсьменства. Але ў новым «Тлумачальным слоўніку беларускай літаратурнай мовы» (Мінск, 2002. С. 477) слова пісьменства зноў падаецца як устарэлае
Дадатковыя словы
белорусскнй, зяўляецца, лйлея, лйлёя, пйсьменность, русско-белорусскнй
24 👁