Скарбы народнай мовы (2005)

В.Дз. Астрэйка, H.B. Сівіцкая ХАРАКТАРЫСТЫКА ГАВОРАК вв. ВАСІЛЕВІЧЫ, СЕЛІВАНАЎЦЫ I АСОЧНІКІ ГРОДЗЕНСКАГА РАЁНА ГРОДЗЕНСКАЙ ВОБЛАСЦІ Гаворка жыхароў вв. Васілевічі i Селіванаўцы Гродзенскага раёна (найперш старэйшага, a таксама сярэдняга пакалення) з'яўляецца, з аднаго боку, тыповым прыкладам маўлення носьбітаў паўднёва-заходняга дыялекту беларускай мовы - a дакладней, гродзенска-баранавіцкай яго разнавіднасці. У галіне фанетыкі можна адзначыць насіупныя характэрныя рысы: 1. Моцнае недысімілятыўнае аканне ва ўсіх перад- i паслянасціскных пазіцыях, акрамя апошняга адкрытага склада. 2. Захаванне (пераважна ў прыслоўях) этымалагічнага [о] у апошнім адкрытым складзе - так званае няпоўнае аканне. У мове карэнных жыхароў Сапоцкінскага мікрарэгіёна гэтая з'ява рэалізуецца, аднак, не заўсёды паслядоўна, параўн. e пэс * 'эло, такс'амо, i рана (в. Васілевічы). Разам з тым кандавы галосны [о] рэгулярна ўжываецца у маўленні ураджэнкі Бераставіцкага раёна Ганны Яхімаўны Габрукевіч (в. Селіванаўцы). 3. Моцнае недыс імілятыўнае яканне у 1-ым пераднаціскным складзе пасля мяккіх зычных (з 'б ар'уцца, пры]аж%'а]э, z ' ар'эктар), якое, аднак, спалучаецца з яканнем дысімілятыўным. Дысіміляцыя галоснага найчасцей назіраецца ў некаторых службовых словах, прыслоўях, формах займеннікаў («/, нім'а, ціп'эр, ціб*э, але таксама двін'аццац\ смуаліс'а, у z eip'ax). У такіх выпадках адпаведна націскным [э] пасля мяккіх зычных звычайна высіупае галосны [i], хаця часам сустракаецца i [э] — e 'эс ' *эт 'э, н 'эг ' *эл 'a (паралельна з н 'az ' цэл 'a). Апошняя з'ява, магчыма, тут абумоўлена ўішьгоам з боку польскай мовы. 4. Адносна паслядоўнае захаванне галоснага [э] пасля мяккіх зычных у паслянаціскной пазіцыі. Толькі зрэдку ў пазначаных умовах фіксуецца [i] (хлЬпіц, у касц "умі) 5. Вымаўленне на месцы былога спалучэння мяккіх зубных i заўсёды цвёрдых [ш], [ж], [ч] з наступным [j] зычнага нармальнай даўжыні (свін"а, зб'ожа). Але ў асобных словах у падобным становішчы выразна чуецца падоўжаны зычны (eасэл':e, крышч'эн: э), што, магчыма, абумоўлена ўздзеяннем з боку беларускай літаратурнай мовы. Тут адзначаюцца i такія цікавыя асаблівасці, як дэлабіялізацыя галоснага [у] i вымаўленне на яго месцы [ы] (у сыб'оту) вымаўленне [ы] адпаведна [i] (засыл'іны), вымаўленне