Скарбы народнай мовы (2005)

У межах паўночна-заходняй дыялектнай зоны бытуе найменне бурное (ЛАБНГ, к. 231). Падобная назва фіксуецца таксама ў гаворках на паўднёвым усходзе i ўсходзе Полынчы -- bumus (MAGP, 12, 564). Этымалагічныя даследаванні паказалі, нгго першапачаткова лексема бурнус мела значэнне «доўгая i шырокая накідка з кашуром, без рукаваў, якое насілі арабы» (DOROSZEWSKI, 1, 733, ДАЛЬ, 1, 143). Змены ў семантыцы слова, верагодна, адбыліся ў сувязі ca з'яуленнем новага тыпу адзення. Шырокаму ж распаўсюджанню дадзенай намінаціі паслужылі новыя тэндэнцыі моды, калі ў мужчынскім гардэробе з'явіўся вельмі папулярны сярод розных слаёў насельніцгва тып доўгага шырокага паліто, жое мела назву бурнус (КИРЕЕВА, 146). Верагодна, з польскай літаратурнай мовы яно прыйшло ў народныя беларускія гаворкі, дзе i было засвоена ў жасці абазначэння адзення тыпу світа". Заходнезанальным па распаўсюджанню з'яўляецца назва бурка (ЛАБНГ, к. 232). Сустракаецца яно i ў гаворках у цэнтры i на паўночным захадзе Полынчы (MAGP, 12, 564). Лічыцца, што назва прышла з Pyci (DOROSZEWSKI, 1, 731). Як паказваюць нашы назіранні, найменне вядома ў рускай мове, але ў значэнні «адзенне з даматканага сукна» мае зусім невялікі арэал распаўсюджання - наўгародскае бурка (ДАРЯ, к. 32). Больш шырока гэта назва выкарыстоўвалася ў жасці абазначэння войлачнага валянага авечага круглага плашча або безрукавай епанчы для вершніка (ДАЛЬ, 1, 143). Верагодна, лексема бурка распаўсюдзілася на захад з усходу ў значэнні "акрыцце без рукаваў", пра што сведчаць наступныя дадзеныя: burka oponcza' у 17 ст. (BRŬCKNER), burka - від доўгага шіашча з кашуром, зробленага з грубай тканіны; раней: верхняе мужчынскае акрыцце без рукавоў" (DOROSZEWSKI, 1, 731). Назва, магчыма, паходзідь ад колеру тканіны i, відавочна, запазычана з усходніх моў, параўн. манг. buruj цёмны', тур., перс, bur rudawym' (BRŬCKNER). Не выключала, нгго ў гэтым выпадку, ж i ў папярэднім, змена семантыкі слова адбылася ca з'яўленнем новаго тыпу адзення. Такім чынам, тэрмін бурка быў перанесены на новую рэалію "верхняе мужчынскае адзенне" i ў такім значэнні быў засвоены народнымі гаворкамі. У жасці абазначэння адзення тыпу світа" ў беларускіх народных гаворках адзначана некалькі фіксацый назвы жупан - жупіца - Пружанскі раён, шушпан - Іўеўскі раён, жупаніна - Гомельскі раён, жупан Шчучынскі раён (ЛАБНГ, к. 229). Лексема zupan распаўсюджана на паўночным захадзе i ўсходзе Полынчы (MAGP, 12, 564), а таксама зафіксавана на Смаленшчыне (ДАРЯ, к. 34). На думку этымолагаў, назва жупан была запазычана з польскай мовы i праз пасрэднідтва беларускай трапіла ў рускую (ЭСРЯ, 11, 298). Выклікае цікавасць найменне шушпан