Каменьчык(-і) у агарод чый.
Танцаваць ад печы (ад печкі).
Вайна (бітва, змаганне) з ветракамі.
У круглых дужках падаюцца і трывальныя формы дзеяслоўных фразеалагізмаў, а таксама тыя нешматлікія формы зменлівага кампанента, у якіх здольны ўжывацца пэўны выраз:
Брацца (узяцца) у рожкі з кім.
Лавачка закрываецца (закрылася, закрыецца).
Як не свой (свая, сваё, свае).
Калі дзеяслоўнаму фразеалагізму ўласціва лексічная варыянтнасць, а яго граматычна галоўны кампанент можа ўжывацца ў незакончаным і закончаным трыванні, то ў загалоўку адна група формаў і варыянтаў аддзяляецца ад другой групы кропкай з коскай:
Выбываць (выбыць; выходзіць, выйсці) са строю.
Выводзіць (вывесці; спісваць, спісаць) у расход каго.
Даволі многія фразеалагізмы не могуць ужывацца без абавязковага аб'ектнага акружэння («справа»). Іх значэнне рэалізуецца толькі ў строга акрэсленай канструкцыі. Гэта абавязковая лексіка-граматычная сувязь «справа» падаецца ў загалоўку слоўнікавага артыкула:
Адальюцца слёзы каму чые.
Зуб за зуб зайшоў у каго, з кім.
Клюнуць на вудачку чыю, каго, чаго, якую.
Некаторыя фразеалагізмы маюць валентна абмежаванае значэнне. Яно выяўляецца толькі ў спалучэнні фразеалагізма са строга акрэсленымі словамі. Напрыклад, выраз куры не клююць ('вельмі многа') уступае ў кантакт толькі са словам грошай. Пры такіх фразеалагізмах у загалоўку прыводзіцца іх абавязковае слоўнае акружэнне. Словы-суправаджальнікі, без якіх той ці іншы выраз не можа рэалізавацца ў маўленні, падаюцца ў адных выпадках перад фразеалагізмам, у другіх — пасля яго:
Чакаць манны нябеснай.
Быць, заставацца і пад. за сямю пячаткамі.
Благім матам крычаць.
Да касцей прамокнуць, прамерзнуць.
Сустракаюцца фразеалагізмы з падвойнай абавязковай спалучальнасцю — «злева» і «справа»:
Станавіцца, стаць і пад. на роўную нагу з кім.
Як, што, чаго хоча (захоча) левая нага каго, чыя.
Факультатыўная частка фразеалагізма бярэцца ў ломаныя дужкі:
Адны скура ды косці засталіся на кім, у каго, ад каго.
114 👁