Кідаць (кінуць) у твар каму, каго што. Калька з франц. м. (jеtег а lа fасе dе qn). Гаварыць рэзка і адкрыта, не ўтойваючы. На канцы размовы, прыціскаючы на кожным слове, кінуў у твар дачцэ: — Калі толькі праўду мелюць, дык глядзі, каб я больш пра гэта не чуў і табе не казаў (Р. Мурашка. Сын). На аснове скалькаванага выразу развіўся варыянт кідаць (кінуць) у вочы каму, каго што: Моладзь выбягала наперад і ў вочы паліцыянтаў кідала гэтыя воклічы (Ц. Гартны. Сокі цаліны). Кідаць (кінуць) якар дзе. Агульны для ўсходнесл. м. Спыняцца, уладкоўвацца дзе-н. на пастаяннае жыхарства. Са мною было так: дзе служыў, там і кінуў якар, дадому не паехаў (М. Кусянкоў. Жар пад прыскам). Утварыўся ў выніку пераасэнсавання свабоднага словазлучэння, якое ўжываецца ў маўленні маракоў. Параўн.: «Адзін раз летам у бухце кідаў якар цеплаход» (А. Крыга). Кідаць цень на каго, на што. Калька з франц. м. (jеtег unе оmbге). Ужыв. з двума значэннямі: 'азмрочваць што-н.' і 'чарніць, пляміць каго-н. ці што-н.'. Непрыемна зрабілася ад думкі, што Поля шкадуе яго… Такое шкадаванне як бы кідала цень на іх дружбу, як бы прыніжала яе (І. Шамякін. Атланты і карыятыды); Чым можна будзе, памагу. Але кожная сустрэча можа кінуць цень на ваша добрае імя. Гэта ж вёска… (С. Грахоўскі. Ранні снег). Гэтыя значэнні развіліся ў выніку двухразовай метафарызацыі зыходнага значэння, уласцівага адпаведнаму свабоднаму словазлучэнню. У вобразнай аснове фразеалагізма выразны намёк: цень засланяе прадметы ад святла, зацямняе іх. Параўн.: «Самая доўгая галіна кідала цень на падаконнік» (У. Рубанаў). Кінуць камень у каго. Паўкалька з царк. — слав. м. (верзити камень). Асудзіць, ачарніць, абвінаваціць каго-н. Дзіця будзе мець хлеб, вопратку і калі вырасце, то на свой розум хай робіць, як хоча. Можа, ён захоча кінуцьу нас камень… I тады хай яго судзіць бог і добрыя людзі (Э. Самуйлёнак. Будучыня). Узнікненне фразеалагізма звязана са звычаем караць смерцю, «забіваючы камянямі», які быў у старажытнай Іудзеі. Выраз непасрэдна паходзіць з евангельскай прытчы (Іаан, 8, 77). Аднойчы кніжнікі і фарысеі прывялі Ісусу Хрысту на расправу жанчыну, якую абвінавачвалі ў распусце, але «ён нават галавы не падняў на іх… Толькі сказаў: „Каго вы, людзі, судзіце?! Ану, кіньце ў яе камень той, хто без граху!" I ніхто… не кінуў» (А. Карпюк). У помніках старажытнай беларускай пісьменнасці яшчэ адчуваецца жывая сувязь фразеалагізма з крыніцай яго ўзнікнення; напрыклад, у «Гістарычна-палемічным даследаванні пра пачатак і распаўсюджанне Уніі ў Літве і Заходняй Русі…» (1600–1605): «А тамъ же отъ местъ разные на нихъ скарги чинено до митрополита
Дадатковыя словы
jеtеr, оmbrе
40 👁