схалтурыцца». Зрэдку гэты выраз можна напаткаць і ў сённяшнім друку: «Сяброўства, знаёмствы, агульныя справы не мелі тады той улады, як сёння. Рахунак быў гамбургскі — мяркуйце самі…» (Г. Кісліцына). Сустрэўся і такі маўленчы гібрыд, як па вялікім гамбургскім рахунку: «У сэнсе патэнцыяльнай недапраяўленасці па вялікім гамбургскім рахунку — Барыс Пятровіч адзін з вельмі і вельмі нямногіх сярод трывала сфармаваных літаратараў» (В. Акудовіч). Выраз па вялікім рахунку, як і яго папярэднік, напачатку меў адзінае акалічнасна-прыслоўнае значэнне ацэнкі чаго-небудзь з найбольшай патрабавальнасцю. Прыкладна такі ж сэнс гэтага фразеалагізма, а менавіта сур'ёзна, прынцыпова, без скідак і ўступак', захаваўся і сёння, не парываючы, такім чынам, першапачатковай, хоць і забытай ужо, этымалагічнай сувязі з першакрыніцай. Вось толькі некалькі прыкладаў: «Я абураны тым, што рэпрэсіўныя метады прымяняюцца супраць такога таленавітага вучонага… Аднойчы камусьці за гэта прыйдзецца адказваць па вялікім рахунку» (Н. Гілевіч); «Апошнімі гадамі часцяком успамінала цябе, асабліва калі хацела папракнуць мяне у нечым. I не па дробязях, а, як кажуць, па вялікім рахунку» (А. Петрашкевіч); «Хочацца большага? Але чаго? Паразумення? Поўнага? Відаць, так. Знешне яно нібыта і ёсць. А вось калі па вялікім рахунку, шмат чаго не хапае для ўзаемнага шчасця» (А. Крэйдзіч); «Уважліва прыгледзьцеся да сённяшняга мужыка: хто ён зараз, калі браць па вялікім рахунку?» (В. Гроднікаў). Маюць пэўную сувязь з зыходным вобразам гамбургскага рахунку і два другія значэнні, якія развіліся ў фразеалагізме па вялікім рахунку. Адно з іх — 'па-сапраўднаму, належным чынам, як і павінна быць': «Па вялікім рахунку менавіта творчае парыванне, літаратурная дзейнасць мацуе духоўную і грамадскую актыўнасць» («Настаўн. газ.»); «Падзеі, што адбываюцца ў межах дзяржавы, па вялікім рахунку ёсць справа суверэннай дзяржавы» (С. Дзедзіч); «Ад кожнага з нас, дзе б хто ні працаваў, залежыць многае. А па вялікім рахунку — быць ці не быць Беларусі незалежнай, цывілізаванай, духоўна і матэрыяльна багатай дзяржавай» (С. Законнікаў); «А калі гаварыць па вялікім рахунку, Леанід Ігнацьевіч, ніякіх асабіста вашых комплексаў тут няма: вы ствараеце праекты, а мы іх ажыццяўляем» (Я. Кантылёў). Яшчэ адно значэнне (трэцяе), якое можна выявіць на аснове маўленчай практыкі, — 'фактычна, у адпаведнасці з рэальнасцю': «Прайшло больш за сорак гадоў, а сітуацыя па вялікім рахунку тая ж. Хіба што сучасны чытач яшчэ больш зменшыўся і стаў зусім кароткім…» (Л. Галубовіч); «Па вялікім рахунку вышэйшай установе ўсё роўна, як ацэньваюцца веды вучняў у школе. Галоўнае, каб
Дадатковыя словы
сурёзна
46 👁