вось і ўсё, што мелі спачатку (М. Ваданосаў. У Баркоўскай пушчы). Паходзіць ад слова аз, якім называлася літара «а» — першая ў стараславянскай азбуцы (кірыліцы). Параўн. у вершы А. Вярцінскага «Аз, букі і ведзі»: «Сумна не ведаць нічога на свеце. Жыць жыццём цёмных лясоў. Дзень добры, аз, букі і ведзі! Усё пачынаецца з вас, з азоў». За і супраць узважваць, перабіраць. Калька з лац. м. (рго еt сопtга). Аргументы на карысць чаго-н. у супастаўленні з тым, што адмаўляе іх. Сустрэўшыся з некаторымі таварышамі, узважыўшы ўсе за і сутраць, Краўчанка прыйшоў да вываду, што «спецыяльная канцылярыя» пакуль што за межамі дасягальнасці… (Б. Мікуліч. Цяжкая гадзіна). Першапачаткова, ужываючыся пры абавязковым дзеясловесуправаджальніку ўзважваць, выраз звязваўся з уяўленнем пра шалі (прыладу для ўзважвання) як сімвал правасуддзя. Зайсці ў тупік. Агульны для бел. і руск. м. Трапіць у цяжкае становішча. Рабочыя страцілі веру да лідэраў. І не ведалі, што ім рабіць. Зайшлі ў тупік… (М. Гарэцкі. Віленскія камунары). Свабоднае словазлучэнне, на базе якога ўтварыўся фразеалагізм, звязана не з чыгуначным тупіком, а з глухім завулкам, які таксама называюць тупіком. Даўней у кожным горадзе было шмат такіх завулкаў, адкуль цяжка было выйсці. Прыгадаем эпізод з «Новай зямлі» Я. Коласа (раздзел «Дзядзька ў Вільні»), дзе гаворыцца, як Антось «у кут глухі ўпнууся, сцяна прад ім і сцены збоку, ўпярод не ступіш ані кроку — прапала вуліца ды годзе!». Ва ўкр. м. эквівалентам нашага выразу выступае фразеалагізм з аднолькавай, але больш этымалагічна празрыстай асновай — зайти в глухий кут (в сліпий кут). Заставацца (застацца) за кадрам. Агульны для бел. і руск. м. (Заставацца) неадлюстраваным, непаказаным. На старонках дэтэктыва выкопванне нябожчыка засталося за кадрам, аб ім толькі паведамляецца другой «экспедыцыі» эксгуматараў (ЛіМ. 13.03.1998). Паходзіць з маўлення кінарэжысёраў, дзе кадрам называюць асобны здымак або асобны эпізод у фільме. Закапаць свой талент у зямлю. Гл. закопваць (закапаць) свой талент у зямлю. Закапыліць губы. Гл. капыліць (закапыліць) губы. Закасаўшы рукавы працаваць, брацца за справу і пад. Агульны для ўсходнесл. м. (руск. засучив рукава, укр. засукавши рукава). Не шкадуючы сіл, шчыра, старанна. Дык давайце, арляняты, закасаўшы рукавы возьмемся за працу! (І. Гурскі. Неспакойныя характары
Дадатковыя словы
сопtrа
68 👁