Г осподин 132 цяпер у нас ужываецца ў знач. рас. „хозяин", даўней ужывалася акром таго ў значэньні в а л а д а р i рас. „государь", прыкл. вялікіх князёў літоўскіх i князёў малдавянскіх тытулавалі гаспадарамі, а „государство" называлі „гаспадарства". Господарство молдавянское, господарство літовское, Дзеля адрожненьня ад гаспадар, „хозяин", ў княжым тытуле клалі націск на о гасподар, гасподарскі, гасподараў. У грамадзкім жыцяці ў XVI ст., сустрачаем яшчэ словы: осподар i сподар (падобна як з рас. „государь" атрымалася скароч. „сударь"), але гэта слова было выціснута новым у ты я часы словам пан, прыйшоўшым да нас праз Польшчу. Слова п ан тагож парадку што нямецкае v о n, босьнійскае Ъ а п; падобна як на захадзе, так i ў палякаў, яно служыла эпітэтам двараніна, шляхціца, ў гэтым значэньні яно да апошніх немаль часаў ужываецца i ў нас. Хоць з другой стараны слова пан здаўна увашло ў народную нашу песьню, прыкл.: Ой сыну, сыну, п а н е Васілю (Р. 8-9 стр. 107), А ці дома, дома сам пан гаспадар? (Zienkiewicz, Pieśni P iń skie). Сядзщъ пан Bocin за сваім сталом, за сталом сядзіць три кубкі дзяржыць (Р. 8-9 стр, 113). Не глядзя на гэта слова п а н у нас, у знач. ветлага эпітэту ніяк умацавацца дагэтуль няможа, галоўна дзякуючы соцыяльнаму змаганьню з паме-: шчьт'ам* і;панамі", i беларускае адраджэньне ўвесь ■»dC стараецца знайсьці іншы эпітэт. У ліку гэтых іншых эпітэтаў перапробаваны былі, часьцю ў літэратуры, а больш у грамадзкім жыцьці, словы: сам, сама, ваш а, васпан, паспаня; грамадзянін, i, ўрэшце ізноў гаспадар. С а м, с а м а словы народный, ужываюцца ў тым-жа значэньні, як рас. ветлае: „Вы", „Вас". Больш інтэлігентныя селяне, нават муж з жонкай, не гавораць да сябе на ты, кажуць — с а м, с а м а; тоё-ж самае i ў гутарцы ca сваімі, роўнымі сабе, суседзямі, або калі хочуць падкрэсьліць да каго сваё уважлівае адношаньне. Падобна як с а м, с а ма, ў іншых ваколіцах кажуць в а ш а. Гэта апошняе слова больш пашырана чым йершае. Утворана яно, праўдападобна, ca скарочанага Ваша Міласьць; як шырока яно ўжывалася ў народзе мож