мяне пат дурную хату. Жупраны Ашм. Падвёў ты мяне пад дурную хату сваімі абяцанкамі. Апіта Іўеў. Вар. падвесці (завесці) пад дурнога (пад дурную) хату (хатку). Хату ме´це клёцкі гне´це в дупе колу´пе. Няўхв. Робіць некалькі спраў адразу. Рабі што адно, лепшы толк будзя, а то хочаш усе работы зарас парабіць. Як кажуць, хату меце клёцкі гнеце в дупе колупе. Драчаны Свісл. Хату на вуліцу выкіруе. Ухв. Вельмі актыўны, энергічны, знаходлівы, спрытны ва ўсіх справах. Паўла ў іх ціхі чалавек, а яго баба хату на вуліцу выкіруе. Геруцева Свісл. Як праз хату прайсці. 1. Вельмі блізка да чаго-, каго-н. Стаю я гэто за кустам, чакаю. Тады ляджу, вылазіць зь ельніку воўк. І так бліско, во як прас хату. Бабіна Гродз. Сколька да таго сенакосу дарогі – як прас хату прайсьці. Косцевічы Астр. 2. Невялікі па плошчы (загон, лужок, палянка і пад.). Там той загончык як прас хату. Ты яго раз-два і ўзгарэш. Дубінка Гродз. (ЗНФ, 92). Нагледзіў у лесі палянку як прас хату, трэба пайсьці скасіць, пакуль хто другі ні скасіў. Нача Воран. (ЗНФ, 92). У мяне гарот як прас хату, што німа дзе садзіць. Пеляса Воран. ХАТЫ. З хаты ветрам з двара дымам што. Выкл. Выказванне засцярогі ад чаго-н. нежаданага, непрыемнага, недапушчальнага. Вун у іх пажар нядаўна быў, але ні дай Бох такога нікому, с хаты ветрам з двара дымам такое! Іўе Іўеў. О, Божа мой! Што за сямейка! С хаты ветрам з двара дымам такую сям'ю! Нікому такога не жадаю. Зубковічы Іўеў. З хаты не вылезеш (не вылезці). 1. Вельмі непагодліва. Пра дажджлівае, снежнае ці ветранае надвор'е. Аля й сьняжніца і завея – с хаты ні вылязяш. Бабіна Гродз. 2. Цяжка прайсці. Пра бездараж. На дварэ такая халяпа, што з хаты ня вылясьці. Юрацішкі Іўеў. (СГВ, 524-525). Стадо кароў як пражане пастух, та чысто гуліцу разьмесяць, с хаты ні вылязяш. Свіслач Гродз. (СНМ, 135). Ні хаты ні лапаты. Зусім нічога няма з маёмасці. Таксама мне гаспадар знайшоўся – ні хаты ні лапаты. Кальчуны Ашм. ХАЎТУРЫ. На панскія хаўтуры. Невядома калі, ніколі. Так я табе і паверыла, што ты гэта заўтра зробіш. Ага, зробіш, на панскія хаўтуры. Астравец Астр. ХАЦЕ. Не ўсе ў хаце ў каго. Часцей асудж. Хто-н. прыдуркаваты, ненармальны. Старэйшаго сына Марыля некуды вазіла лячыцца, але сяраўно ў яго ні ўсе ў хаці. Нінармальны ён. Зубрава Шчуч. (ЗНФ, 52). Не чапайце Гэльку, бу яна дурнавата. Кіня на вас камянь і атвячаць ні будзя, бу ў яе ні ўсе ў хаці. Крупава Лід. (Хітр., 61). Ты мне гэтым Васілём усе вушы пратрубіў. Ну, паехаў і хай едзя. Як хочаш, то й ты ець, калі і ў цібе ні ўсе ў хаці. Забалаць Воран. (ЗНФ, 52). Хібо ў цібе не ўсе ў хаці, што нясеш некую бязглузьдзіцу? Машталеры Маст. (ЗНФ, 52). Паглядзі, што ён робіць, напэўна, ні ўсе ў хаці ў чалавека. Чарняўка Шчуч. Хіба ў цябе не ўсе ў хаце, калі так думаяш. Пеляса Воран. Што гаварыць... У яго ні ўсе ў хаці, бо барануя абы-што. Ашмянцы Шчуч. ХАЦЕЙ. Хацей не даў. Іран. Не ўдалося здзейсніць тое, што хацелася. Хацела паехаць на магілке пачысьціць, ды Хацей ні даў. Літвінкі Гродз. ХВАЙНА. Як хвайна´. Вельмі прыгожая. Пра дзяўчыну. Як хвайна была дзяўчына. Старыя Смільгіні Воран. (СПЗБ-5, 294). ХВАЛА. Адна хвала´. Усё адно, тое самае. Ніўдачы мой паршук, ужэ два месяцы мукою кармлю, й адна хвала – ні хоча правіцца. Бабіна Гродз. Ці робіш цалы дзень, ці паўдня – адна хвала, грошы тыя самыя. Падазёркі Гродз. Адзін з'еш вала – адна хвала. Парэчча Гродз. (СНМ, 177). З'еш адзін хоць вала – адна хвала. Хлістовічы Гродз. (СНМ, 183). Адзін з'еш хоць вала, адна хвала, а як станеш з людзьмі есці, будзеш у чэсці. Суботнікі Іўеў. (ППФВ, 4). ХВАРОБА. Хвароба гоніць каго. Незадав. Хто-н. недарэчы, не ў пару прыходзіць, з'яўляецца. Куды цябе хвароба гоніць. Міратычы Карэл. (СПЗБ