Так весці размову можна далёка не з кожным субяседнікам, ад якога робіш запісы.
Пашпартызацыя сабраных матэрыялаў у аўтарскіх запісах не заўсёды дакладная: пэўную
колькасць фразеалагізмаў, ілюстрацыйных прыкладаў запіса*ў у аўтобусе, у вагоне
(напрыклад, у дарозе з Мінска на Лагойск, з Гродна на Ваўкавыск, Слонім, Баранавічы, з
Глуска на Любань), на базары (Глуск, Ра*дашкавічы, мінская Камароўка, Навагрудак, Ву*шач
(Ушачы), Ракаў, Валожын), на беразе ракі, возера (Астрашыцкі Гарадок, Пціч, Бяроза,
Свіцязь, Нёман). Зразумела, што ў такіх абставінах не заўсёды можна было высветліць,
адкуль аўтары фраз, дыялогаў. Таму да часткі ілюстрацыйных прыкладаў падаецца паметка
тыпу "У дарозе з Любані на Глуск"; паметка "Глуск", "Ра*дашкавічы", "Ракаў" паказвае, дзе
запісаў прыклад, але не абавязкова сведчыць, што запісаў ад чалавека з Глуска (Радашкавічаў,
Ракава).
Запісванне фразеалагізмаў з жывой размовы мае яшчэ свае цяжкасці. Я не раз сустракаўся з
такою сітуацыяй. Мая субяседніца захапілася апавяданнем, успамінамі адной гісторыі ці
адказам на пытанне; яе мова нікім і нічым не звязваецца і не абмяжоўваецца; апавядальніца
занятая толькі тым, каб як лепш і жвавей расказаць, паведаміць, адказаць на пытанне.
Праходзіць нейкі час, звяртаешся, каб дакладней высветліць значэнне пачутага
фразеалагізма. І тут мая "карміцелька і паіцелька" здзіўлена пазірае, спрабуе растлумачыць і
ніяк не можа. А здаралася не раз і так, што з усёю шчырасцю і вінаватасцю гаворыць, што
"не кажуць так".
Аднойчы ў сяброўстве двух братоў, дзяцінства і юнацтва якіх прайшло ў адной хаце, ішла
гутарка пра суседзяў і іх вяскоўцаў. Адзін з братоў прыгадвае "на зле" непрыемную
гісторыю, за якую варта з вінаватага сырыцу выкруціць (фразеалагізм я чуў да гэтага). А калі
прайшло з гадзіну пасля размовы, я паспрабаваў высветліць значэнне сырыцу выкруціць у
таго брата, ад якога не чуў гэтага выслоўя. Апошні катэгарычна запярэчыў: "Я ніколі не казаў
і не чуў "сырыцу выкручваць".І толькі ўсёю сямейнаю радаю, прыгадваючы сітуацыі
ўжывання гэтага фразеалагізма і тлумачачы, што ён абазначае, які мае сэнс, мае гаспадары
паказалі жыццёвасць фразеалагізма, яго неаказіянальнасць.
У ліку маіх "карміцеляў" былі розныя людзі: гаваркія і маўчуны, адказчыкі (як на рэцэпт у
аптэцы) на мае пытанні і схільныя перабіць сваімі пытаннямі маю спробу спытацца.
Сустракаюцца на дзіва адрозныя гутаркі: у аднаго мова насычана фразеалагізмамі, у другога
супрацьлегласць — амаль "дыстыляванасць" ад фразеалагізмаў, ад пераноснага ўжывання
слоў.
За апошнія дзесяць год у розных выданнях аўтар надрукаваў частку фразеалагіяных
матэрыялаў, што паступова рыхтаваліся, каб зрабіць спробу стварыць даведнік з беларускай
фразеалогіі. Побач з народнымі прыказкамі, прымаўкамі змясціў у дадатку да першага
выпуску "Дыялектнага слоўніка" (Мінск, 1959) фразеалагізмы з дакладнаю пашпартызацыяй.
Большасць з іх запіса*ў спрошчанаю транскрыпцыяй, якая забяспечвае адлюстраванне
фанетычных і марфалагічных асаблівасцей той гаворкі, з якой пачэрпнуў фразеалагізмы.
Прыкладна столькі сама фразеалагізмаў і з такою самаю падачаю змясціў у дадатку да
кожнага наступнага выпуску "Дыялектнага слоўніка" (II — Мінск, 1960; III — рукапіс, 1963;
IV — рукапіс, 1966), а таксама ў калектыўным зборніку "Матэрыялы для слоўніка
народнадыялектнай мовы" (Мінск, 1960). Не абышоў фразеалагізмаў і пры складанні
зборніка прыказак і прымавак. У надрукаванай кнізе "Беларускія народныя прыказкі" (Мінск
22 👁