Фед., ЛБ, ІІ, 1). — Чуеш, калі ты парадзіш абмануць нашага папа, то я табе... маёнтак запішу. — Чаму не! Паспрабую, паночку. Ваўк. п., Руд. (М. Фед., ЛБ, ІІ, 1). ЧМУТ ПУСКАЦЬ. ЧМУТ ПУСЦІЦЬ, ЧМУТУ НАПУСЦІЦЬ. Задурваць галаву, ачмучваць. Дык чорт гэта аддзёр... карча і паказвае, а чалавеку здалося, люлька ды цыбук залаты, а сама сярэбраная, бо чорт яму чмуту напусціў. Ваўк. п., з-пад Шыл. (М. Фед., ЛБ, ІІ, 1). Як чорт на чалавека чмут пусціў. Ваўк. п., Кук. (М. Фед., ЛБ, ІІ, 1). — Ну, то ціха, ціха, на табе яшчэ селядца! — і гэта, пусціўшы чмут, даў яму лыка. Ваўк. п., з-пад Шыл. (М. Фед., ЛБ, ІІ, 1). Не слухай, унучка, гэтакага круцяля: ён толькі чмут пускае. Зэльва. Цыганы вялікія... чараўнікі. Яны могуць чмут у вочы пусціць. Сак. п., з-пад Сух. (М. Фед., ЛБ, ІІ, 1). ЧОРНЫ ВОЛ НАСТУПІЎ НА НАГУ. Цяжка стала, адчуў цяжкасць і адказнасць становішча. А як наступіў чорны вол на нагу — прыбег і дзядзьку ўспомніў: "Прышліце грошай..." Гл. р., Кл....лічыў сябе вельмі разумным і не хацеў рабіць простага мужыцкага дзела. Перш бацька сварыўся, але бачыць, што нічога не памагае, дык плюнуў дый думае сабе, — ну, няхай толькі чорны вол наступіць на нагу, то ён кіне сваё вымышлянне ды будзе, як усе людзі. Сл. п., Вял. Рож. (А. Сержп., КАБСП). ЧОРТАВА КОДЛА. Нягоднікі, негадзіўцы, не*людзі (пра чыюсьці радню, сям'ю). Кодла (Гл. р.) — кроўная радня, з адцен. пагардл. А з якое сям'і той Гітлер быў? Мусіць, з нейкага чортавага кодла. Бо так з людзьмі рабіць, так чыніць!.. Спамяне*ш войну [вайну] — не дай бог, што рабілі тут [пра нямецка-фашысцкіх акупантаў]. Гл. р., Кл. А хіба яна не з таго самага чортавага кодла? І яна не лепшая за іх. Пажывяце* — бачыцьмеце кодла чортавае. Гл. р., Барб. Параўн. (у руск. кніжн. бібл.): адово отродье, исчадие ада. ЧОРТАМ СВІСТАЦЬ. ЧОРТАМ ЗАСВІСТАЦЬ. З адцен. асудж., пагардл. Бурна і зусім нечакана рэагаваць, страшэнна абвінавачваючы каго і пагражаючы; вельмі злавацца, варожа ставячыся да каго. А чаго ж ты чортам свішчаш? Ці я вінаваты, што так выйшла? Гл. р., Кл. Ускочыў і засвістаў чортам. Ні яму расказаць, ні яго ўгаварыць. Тамсама. Ці хіба з ім слова скажаш? Чуць што — і засвішча чортам. Тамсама. ЧОРТАМ ПАДШЫТЫ. З адцен. ганьбы. Несумленны, шкадлівы, нялюдскі (чалавек), негадзівец. Ці ж іх не ведаеш, што за людзі? А ўсе — і бацькі, і сыны — чортам падшытыя. З імі ніколі ладу не дабярэш. Ты з дабром, а ён перавернецца і да цябе чортам. У дарозе з Ваўк. на Слон. Чортам падшыты — лотр, негадзівец, несумленны. Ваўк. п. (М. Фед., ЛБ, ІV). Яна чортам падшытая, ветраўная. У дзеўках была гуляшчая. Малад. р., Клім. ЧОРТА НАРАДЖАЦЬ (раджаць). Гл. Д'ЯБЛА НАРАДЖАЦЬ. ЧОРТА ШТО. Нічога, анічога