усхапіцца, а) быстро встать(вскочить, Гсл.; Ap.) Ксл.; Ap. Яны ўсхапіліся ŭ памаглі брату. Баравыя Куз. (Ксл.). Ен глядзеў на таго каня, глядзеў, а потым разам усхапіўся дый злавіў. H.(Афанасьев, II, 1914, 292).
б) вздуться. Усхапілася скула наруццэ. Ст.
в) подняться. Усхапіўсяраптам вецер. Ст. 2. спешить, (Нсл. 682); Дсл. 969. стараться в работе. Шсл. 3. торопиться. Гсл. Рабі, не хапаючыся. Нсл. Не хапайся ўперад за бацьку на шыбеніцу. Поговор. Нсл. Ужо позна, а яна ўсё хапаецца іці ў царкву. Красьн. Смол. у. (Дел.). Не хапайся надта, бо падарвешея. Ст. Ня йдзеб касіць хапацца, ты на грыбох шлындаеш. Гсл. С оверш. пахапацца —поторопиться. Хапаўся я прыехаць. Нсл. 682.
пахапляцца, -яюся-яешся, многократ. —поспешать, торопиться. Нсл. 487. Ня дужа ты пахапляешся, пахопішся на работу. Нсл. Соверш. пахапіцца. Нсл. 487.
захапіцца, -плюся, захопішся; повел. -піся, пімася, соверш. кім-чым, 1. увлечься. Гсл. 2. восхититься. Ён захапіўся хараством прыроды. Варел. Несоверш. захапляцца -яюся -яешся кім-чым, 1. увлекаться. Гсл.
2. восхищаться.
3. восторгаться. Гсл.
нахапацца, соверш. каго-чаго—нахвататься. Нахапаўся лапаноў, чужога дабра. Нсл. 324. Лётаў па дварэ, нахапаўся ветру, а цяпер кашляе. Ст.Я ня вінен, калі ты сама нахапілася пад цэп.
нахапіцца, соверш. 1. появиться нечаянно против желания других. Нсл. 324. Адкуль ты тут нахапіўся? Нсл.
2. набежать нечаянно под удар, подвернуться. Нсл. 324.
3. неожиданно взяться туче, ветру. Шсл. Як нахапілася хмара, дык усе барджэй за сена ўзяліся! Ст. Як нахапіўся віхор ды стаў ірваць страху. Ст.
хапе(хапіць)—см. под хапаць.
хапель, от глаг. частица, означает быстрое хватание: хвать. Нсл. 682. Хапель яго за валасы! Нсл. Хапель мяне за руку! Тм.
хап-януцца -нуся,— см. под хапацца.
хапіць,—см. под хапаць.
хапіцца,—см. под хапацца.
хапліва, нареч.—торопливо. Раптам зьмяніўшы тон, загаварыла хапліва, горача, быццам сьпяшалася некуды. ЗСД. 345.
хаплівасьць -ці, ж.—торопливость, поспешность.
хаплівы -вая -вае—суетливый, торопливый. Гсл. У хаплівым пасьпеху ірвалі апошнія краскі свайго панаваньня. зсд 306.
хапуга-гі, дат.-гу, предл.-зе, м.—взяточник. Бяльсл. Нічога ня зробіш, трэба заткнуць зубы хапугу гэтаму. Палуж Краснап.(Бяльсл.).
хапун- уна, предл.-уну, зват.-уне; мн. ч., дат. -ном, мн. ч., пред л. -нох, м. 1. по народному поверью: черт, хватающий евреев в ночь под Новый Год. Шсл. Зьгінуў Абрам: нейдзе хапун яго схапіў. Ст.
2. воришко, Нсл. 676. — хапайла. (Даль). Пакарай ты свайго хапуна, няхай ня вучыцца красьці. Нсл.
3. взяточник. Бяльсл. Быў прыстаў у нас — ну й хапун быў: бывала, апошняе выцягне. Маластоўка Краснап.(Бяльсл.).
хапунок -нка, м.— пиджачок, Бяльсл. курточка? Хапунок уськінуў на плечы й пабег. Хведараўка Краснап.(Бяльсл.).
харобры - рая -рае — храбрый. БГсл.
харома -мы-ме, ж.—одно из названий хаты, НК: Очерки, 218. здание, постройка, Стт. хозяйственное домашнее строение (дом, сарай). Пск. (Иеропольский). Зямлю пану свайму падаці із жытам засеяным i з харомамі. Стт. 343. Харома ў яго прыстатная, вялікая. Бараўляны Куз. (Ксл.).
хароміна, (НК: Очерки, 218)—одна "харома". Акно ў тае хароміны было вялікае. Стт. 492. Улетку жонка i дзяўчаты жнуць жыта, ярыну. А ён звозе, а ён зносе ўсё ў хараміну. ЧЧ: Песьні, 76.
харошшы,—см. под харошы.
харошы- шая - шае —красивый. Ар.; МГел. Гэта харошыя слова. Кіт. 90а1. У Пана Бога ест усьцівая й харошая рэч: розум. Тм. 1 З6а13. Ср. ст. харошшы— красивее, более красивый. Быў сабе кароль із караліцаю i мелі адну дачку вельмі харошую. Потым у караля жонка памерла, i ён ажаніўся з другою харошшаю, як была першая; але дачка ад першае жонкі за яе харошшая. Н.(Афанасьев, III, 1914, 104). Ты харошая, але твая пасербіца яшчэ харошшая. Тм. Караліца вельмі была рада, што страціла сваю пасербіцу за сябе харошшую. Тм. П рев. ст.
вельмі харошы, найхарошшы, или(редко) нахарошшы—самый красивый, красивейший. Прывялі вельмі харошую паненку. Н.(Афанасьев, ІУ, 1914, 287). О мова ты родная, мова найхарошшая! Беларус, Но. 137, 1968 г., стр. 4. Каралеўна даўна яго палюбіла, бо быў вельмі харошы. Н.(Афанасьев, I, 1913, 212). Ты найхарошшая у цэлым сьвеце. Н. (Афанасьев, III, 1914, 106). Яму магілу як нахарошшы палац Пан Бог учыніць. Кіт. 52а15. Увелич. харашусенькі — совершенно красивый. Ар. Уменьш.
харашлявы. Ар. Ср. нехарашлявы. Нареч.
хораша, 1. (Дсл. 966) красиво. Ар.; Шсл.; Ксл. Хораша ў вас у доме. Лужасна Куз. (Ксл.). Цела рукамі хораша абатры. Кіт. 71б12. Хораша гуляе. Тм. 131а7.
2. (что-л. делать, обращаться) осторожно. Ксл. Хораша ты з агнём ля кудзелі. Цеплякі Сян. (Ксл.). Хороша лезь ізь печы, ня кінься. Клятное Пух. (Шсл.)
9 👁