а, аб 4 або ж б)—об (обо); при обозначении предмета, с которым кто, что-л. соприкасается при движении, действии. Спатыкнуўся аб палена. Ар. Параніўся аб гвозд. Ар. г)—о, об(обо), за, из-за; при указании на предмет действия при обозначении причины, цели; иногда не переводится. Жыцьцё гняцець дбанъням аб кавалак хлеба. МГсл. (перадмова). Прасіць будуць а адпушчэньне грахоў, Кіт. 3610—просить будут прощения грехов. А капейку няма наго сьперачацца, Нел. 344.— за копейку нечего спорить. А сваё кажан стоіць, Тм.—за свое каждый стоит. 2. с предл. падежом, а) —для обозначения времени (, в котором совершается действие, С.) Дел.—на, в. Аб сьвятой бачыла сястру — з таепары ня бачыла. Дел. Аб Міколу была на кірмашу. Тм. Аб Пятру купіла сабе Хусту. Тм. Запеў а палудні ПЯвуН. Купала: Тая незаб. вясна. А паўдні вышаў на работу. Нел. 425. Заўтры аб гэтай пары. Послов. Ня цьвіла каліна аб Пятрэ, зацьвіла каліна аб Раджбе. Косіч, 250. Заўсёды аб Калядах наймаюць работнікаў годніх. Нел. 308. Усталі а поўначы. Ар. А поўначы пяюць першыя пятух Ар. Судзі, Божа, табе то аб такой пары як гэта. Косіч 241. Любе дзед ісьці аб гэтай пары па сьцежачцы еярод зялёнай пушчы канапелек. Гарэцкі: Песьні 13. Чуй, аб тэй пары сякіры стук нясецца. С. Музыка209. Щ думана ж гэта ці гадана, каб аб Пакровах пашоў сьнег. Дел. 191. б) с предл. падл С. Шел.; Дел. Гаруе аб аднэй бульбе. Ст. г) с предл, пад.—с, на (для указания свойства, качества, признаки, С.) Дел. Каза аб адным воку, аб двух воках, аб трох воках. Смол. (Дел.). Янка аб аднэй (абутай) назе выскачыў на вуліцу. Варел, а ніколі, нареч.—совершенно никогда. Ар. Не забудзься а ніколі, будзеш бедны ці багат, нашай долі i нядолі, нашых пожняў, нашых хат. Жылка, 81. а нікагутка, местоим. — соверш енно никого. Шел. А нікагутка ня было на дварэ. Ст. а нікуды, нареч.—совершенено никуда, я нк. I; Ар. Не пасылаюць а нікуды. Ян к. 1. а нічога, местоим.—совершенно ничего. Ар. Ды рукі, скажыце, нашто імне, калі ўжо ня могуць зрабіць а нічога. Кляўка: Няўміручая баляда. A ў Лугвенаве a нічога не захавалася. Гарэцкі: Песьні 5. а то, союз—иначе, в противном случае, Ар. а ежели нет, то, Нел. 9. а не то, а то. Не чапай яго, а то ён укусе. Север (Раст.: Северск. 132). Глядзі, а то дастанёцца табе. Нел. Адзін кажа — мала, другі кажа — годзе, трэйці кажа — маўчы, а то загадаюць таўчы. Нел. а тоб, союз—в противном случае. Ня ведаў, а тоб i я прышоў. Ст. а калГж—да когда же. Ар.; Нел. 4. А каліж ён аддасьцъ? Лёзна (Ксл.). А каліж ён усё чапаецца. Нел. а НІЯК, нареч. с отрицанием не"—НИКаКИМ образом, Ар. никак. Шел. А ніяк не падняць бярвіна. Ст. Дзяўчына задумалася й зацеміла, што а ніяк ня можа зразумецъ, што дзеецца вокал яе ці зь ёю. Ю. Жывіца ("Прыйсьце'\ Но. 1). а ніякі-кая-кае, местоим.—совершенно никакой. Шел.; Ар. А ніякае сьціў яго няма. Ст. або(аба, Нел), альбо(альба, Нел.)—или. Союзы расчислительные: их употребляют, сопоставляя предложения или отдельные части предложений, заменяющие друг друга по смыслу, показуя, что любой смысл может быть изоран. Ар.; Шел.; Раст.: Северск. 132; Тел.; Нел. 1, 5; НК.: Очерки 66,—либо. Ар.;МГсл.—либо, ИЛИ. Кал., Пек. (Даль). Мае ўжыць наўчоных двух альбо як веле зможа. Кіт47аі2. Айца або матку ўгневіць. Кіт. lla il. А хто бы каго ахраміў, наг у алъбо руку ўцяў, тот маець заплаціці яка за паўчалавека. Літ. мэтр. (Рус. ист. библ. XXX, 190, 1551 г.). Прыду V нядзелю або У панядзелак. Раст.: Северск. 132. Эти союзы употребляются тоже попарно, зн. в начале первой и второй части или предложения. Пример: Гавары аба тое, аба другое. Нел. 1. Або я, або ты, толькі ня разам. Ст. Або йдзі, або людзём дарогу ўступі. Раўбічы М. (Нарысы дыялект., 332). Пане, альбо пусьці Трышчана, алъбо хачу сама сябе забіці гэтым мячом. трышч. 17,1580 г. Альбо хороша грай, альбо іскрыпку паб'ю. Нел. 5. Альба грай, альба грошы аддай. Гсл. Рабі ж ты як-колечы, альбо гэнак, альбо гэтак. Ст. Употребление этих союзов в начале каждого предложения создает большую ясность речи. Из древних времен оба эти союзы (або, алъбо) имеют одинаковый смысл; употребляю т их одинаково, нередко стоят они в том же предложении, або, альбо II—разве; вопросительные частицы. Ар.; Раз.; Кур.,Вар. (Даль). Або Я ведаю што? Ст. Або ты яго ня знаеш? Ар. або III — междометие удивления. Ар. Або, я ж табе ўчора яго аддаў! Вішкавічы, Чаш. (Ксл.),— междометие при несчастном случае. Або! Што ж гэта будзе? Варел. або, што там—ничего особенного; что же такое. Або, што там, калі ён чарку й вЫПІў. Варел. або ж—неужели, да разве, частица с утвердительным ж. Або ж ты ня ведаеш, што Kip ізь Менску прыехаў? Куравічы, імсьць. (Бяльсл.). Або ж я ведаю, што ў цябе там робіцца? Бродкі, Крыч. (Тм.). Або ж ты ня бачыў? Нел. 5. Альбо ж я ня ведаю? Нел. 5. Альбо ж каму язык завяжаш? Адамчык: Арж. Колас
Дадатковыя словы
избран, нікагўтка, нікўды, пабю
24 👁