П Р А Д М О В А У выніку шматгадовага вывучэння мовы, быту, звычаяў свайго народа І.І. Насовіч зазначыў: «Беларусы ўсе факты, усе выпадковасці чалавечага жыцця, усе ўчынкі, як добрыя, так і дрэнныя, і ўсякае нават меркаванне пра што-небудзь падводзяць пад мерку прыказак сваіх... Паміж простымі людзьмі ёсць шмат такіх здольных, якія на ўсякую падзею, на ўсякі выпа- дак, вясёлы, спрэчны, сумны, — адразу ж і дарэчы падаюць прыказку, нібы яны знарок вывучалі іх, як тыя, хто, авалодваючы лацінскай мовай, завучвае на памяць дыстыхі Катонавы»1. Шырокую вядомасць, распаўсюджанасць і ўжывальнасць прыказак у народзе падмеціў і К. Крапіва: «Ёсць такія аматары прыказак, якія чуць не кожны свой крок апраўдваюць прыказкаю, чуць не кожны свой выраз аздабляюць ёю. Пра такіх нават і знарочыстая прыказка ўтварылася: «Без прыказкі і з лаўкі не зваліцца»2. Гэта пашыранасць прыказак у народзе знаходзіць сваё адлюстраванне і ў мастацкіх тэкстах. Так, у трылогіі Я.Коласа «На ростанях» выкары- стана 109 прыказак, у п'есах. Я.Купалы «Паўлінка» і «Раскіданае гняздо» іх адпаведна 18 і 21, у раманах «Сокі цаліны» Ц.Гартнага — 29, «Людзі на балоце» І.Мележа — 26, «Птушкі і гнёзды» Я.Брыля — 31, «Плач пера- пёлкі» І.Чыгрынава — 30, у аповесцях «Рудабельская рэспубліка» С.Гра- хоўскага — 24, «Шануй сваё імя» В.Блакіта — 12. Амаль усе прыказкі характарызуюцца «найбольшай канцэнтрацыяй думкі пры найменшай затраце матэрыялу»3 і вылучаюцца такімі асаблівасцямі, як сцісласць, выразнасць, вобразнасць, высокія мастацкія вартасці. Народжаныя ў жывой народнай мове, прыказкі запісваліся і выдава- ліся шматлікімі збіральнікамі вуснай народнай творчасці (Я.Чачот, П.Шпілеўскі, В.Дыбоўскі, Е.Раманаў, П.Шэйн, І.Насовіч, Я.Ляцкі, М.Фе- дароўскі, Ф.Янкоўскі і інш.). На працягу доўгага перыяду прыказкі вывучаліся толькі ў фальклоры, разглядаліся як адзін з жанраў вуснай народнай творчасці. І ў працах па- раўнальна нядаўняга часу знаходзім аналагічны погляд. Так, у прадмове да «Фразеалагічнага слоўніка рускай мовы» чытаем: «Як прыказка, так і прымаўка, — паняцці не лінгвістычныя»4. Прыкладна такое ж азначэнне «фальклорнай накіраванасці» даецца і ў «Беларускай Савецкай Энцыклапедыі»: «Прыказка — граматычна і лагічна аформленае кароткае выслоўе павучальнага зместу, закончанае су- джэнне; адзін з фальклорных жанраў»5. Ужо тое, што прыказка не складаецца ў маўленні, а ўзнаўляецца ў па- мяці ў якасці гатовага слоўнага комплексу, дазваляе ставіць яе ў адзін рад з такімі моўнымі адзінкамі, як слова, фразеалагізм, састаўны тэрмін, кры- 1 Сборник белорусских пословиц, составленный И.И.Носовичем // Сб. Отд. русск. яз. и словесности Импер. АН. Спб., 1874. Т. XII. № 2. С. ІІІ—IV. 2 Крапіва К. Беларускія прыказкі // Зб. тв.: У 4-х т. Мн., 1963. Т. 4. С. 227. 3 Крапіва К. Беларускія прыказкі. С. 250. 4 Фразеологический словарь русского языка // Под ред. А.И.Молоткова. М., 1978. С. 15. 5 Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. Мн., 1975. Т. 8. С. 597. 3 4 Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5 т. Мн., 1980, Т, 4. С, 449.