Скарбы народнай мовы (2005)

H.B. Сівіцкая НАЗВЫ ТРАДЫЦЫЙНАГА ВЕРХНЯГА АДЗЕННЯ Ў БЕЛАРУСКІХ НАРОДНЫХ ГАВОРКАХ Назвы традыцыйнага верхняга адзення прадстаўляюць сабой адзін з надзвычай шырокіх i ў асноўным старажытных лексічных пластоў. Як паказваюць этнаграфічныя даследаванні, беларускае традыцыйнае адзенне, як жаночае, так i мужчынскае, мае менш варыянтаў, чым рускае i ўкраінскае, паколькі беларусы этнаграфічна больш аднастайныя (ВЭС, 794). Што ж тьгчыцца найменняў беларускага традыцыйнага адзення, то яны прадстаўлены даволі вялікай колькасцю назваў, што ў першую чаргу можна патлумачыць упльгоам розных экстралінгві стычных фактараў, такіх, як, напрыклад, культурныя ўзаемадзеянні розных, перш за ўсё суседніх, народаў. Таксама немалую ролю ў фарміраванні назваў прадметаў адзення адыграла запазычанне некаторых рэалій, што абумовіла з'яўленне некаторых новых намінацый, якія маглі з часам распаўсюдзіцца i на іншыя, падобныя, тыпы адзення. На сённяшні дзень большасць прадметаў традыцыйнага народнага адзення перайшлі ў разрад этнаграфічных рэліктаў. Адпаведна іх назвы прадстаўляюць сабой дастаткова ўстойлівы лексічны пласт, вьюучэнне якога дае магчымасць разглядаць лексіку гэтай групы ў тым ліку ў кантэксце міжмоўных i міжэтнічных узаемадзеянняў i ўзаемаўплываў у розныя гістарычныя перыяды, а таксама дазваляе зрабіць некаторыя высновы аб працэсе i сродках фарміравання назваў прадметаў традыцыйнага народнага адзення. Мы разгледзім назвы прадметаў адзення, якія, на наш погляд, а таксама па этнаграфічны дадзены, з'яўляюцца аднымі з найбольш архаічных — гэта назвы адзення тылу світа". Як паказваюць карты "Лексічнага атласа беларускіх народных гаворак" (том 4. Побыт), у межах беларускай дыялектнай мовы шырока распаўсюджаны разнастайныя найменні верхняга мужчынскага i жаночага адзення тыну «світа», якая выраблялася з даматканага сукна i была вельмі папулярнай на тэрыторыі Беларусі (ЛАБНГ, к. 229). Характэрнай асаблівасцю дадзенага тылу адзення i яе несумненна архаічнай рысай з'яўляецца практычна поўная адсутнасць раздзялення па гендэрнай прыкмеце (тут маецца на ўвазе характар крою), што, відавочна, стала прычынай адсутнасці падобнай дыферэнцыяцыі i ў назвах, якія існуюць у беларускіх народных гаворках. Асноўныя найменні гэтага тыпу адзення, распаўсюджаныя на ўсёй тэрыторыі Беларусі, прадстаўлены лексемамі