Скарбы народнай мовы (2005)

працягваюць прасл. *žblna2 са старым ('івалга Oriolus oriolus L.') i новым ('жаўна залацістая Merops apiaster L.') значэннем. Бясспрэчна, у нрыведзеных вышэй ілюстратыўных дыялекгных текстах недастаткова матерыялу для абсалютна дакладнага таксанамічнага вызначэння менавіта Merops apiaster L., якая, як не так даўно упэўнена адзначалі А. Фядзюшын i М. Долбік, "заведома не сустракаецца у [Беларусі]"1 (курсіў наш. - М.А.). Тым не менш, здольнасць ужываць у ежу пчол, на што адразу ж звярнулі ўвагу інфарманты, у непараунальна болынай ступені ўласціва якраз жаўне залацістай, чым зялёнаму дзятлу, у структуры харчавання якога пчолы займаюць далёка не першае месца1 2. Параўн. у арніталагічнай літаратуры: [Жаўна залацістая корміцца] "джаланоснымі восамі i пчоламі, a таксама матылькамі..."3; "Насякомыя, якія жаляць, складаюць любімую ежу жаўны залацістай... Спустошваючы пчаліныя вуллі, [яна] выклікае на сябе ганенне чалавека"4; [Яны] "харчуюцца рознымі буйнымі насякомымі, у тым ліку i пчоламі; паядаючы іх, прыносяць некаторую шкоду пчалярству. Насякомых ловяць звычайна ў палёце"5; "Харчуюцца пераважна буйнымі насжомымі (пчолы, стракозы, матылькі, жукі i інш.), якіх ловяць у паветры або здзёўоваюць у палёце з галін i лістоў... Месцамі прыносяць шкоду, паядаючы пчол "6. Дзеля аб'ектыўнасці зазначым, што назіральнік, відаць, перш за ўсё звярнуў бы ўвагу на "пчаліны інгрыдыент" у харчаванні зялёнага дзятла, аднак нам наогул невядомыя беларускія народныя назвы дзятлавых, у якіх бы гэта асаблівасць (якая, безумоўна, павінна кідацца ў вочы) атрымала адлюстраванне. Але параўн. наст.: бел. навук. (магчыма, запазыч. з руск.) пчалаёдка 'асаед Pemis apivoms L.5, руск. пчелояд тс', пчелоёдка 'жаўна залацістая', укр. бджолоідка, дыял. жытом. пчоло]йтка, бджоло]йтка тс', слвц. дыял včelojed 'мухалоўка Muscicapa Brisson', балг. навук. пчелояд 'жаўна залацістая', славен, навук. čebelar тс'1. Выкладзенага падаецца дастаковым, каб лічыць, што жауна залацістая Merops apiaster L. i na лінгвістычным крытерыі можа быць 1 Федюшин A.B., Долбик M.C. Птицы Белоруссии. С. 9. 2 Брэм А З. Жизнь животных. Т.П. Птицы. М, 1992. С. 106; Жизнь животных... С. 448. 3 Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь. С. 65. 4 Брэм А.Э. Жизнь животных. С. 106. 5 Гладков Н.А. и др. Определитель птиц СССР. С.294; 6 Карташев Н.Н. Систематика птиц. М, 1974. С.239. 'Інсггрукцыя па збіранню матэрыялаў для складання абласных слоунікаў, вып.П. Мн., 1960. С.42; Даль В.И. Толковый словарь живого великорусского языка, т.Ш. М, 1880-1882. С.546; Шарлемань М.В. Словник зоологичноГ номенклатури, ч.І: Назви гпахів/ Проект. Харків -Киів, 1927. С.24; Никончук Н.В. Полесские названия птиц. С.460 (Бярозаўка, Сганішоўка Жытомipската рна); Ferians О. Slovenskć nazvoslovie vtśkov. Bratislava, 1958. С. 223; Патев П. Птиците в България. София, 1950; Geister I. Slovenske ptice. Ljubljana, 1980. C