B.M. Курцова АБ АДРОЗНЕННЯХ У ФАРМІРАВАННІ ДЫЯЛЕКТНАЙ НАМЕНКЛАТУРЫ НАЗВАЎ ТЫПУ БУЯКІ (ДУРНІЦЫ) I IX НАМІНАЦЫЯ Для абазначэння спажыўных ягад кустовай нізкарослай расліны сямейства бруснічных Vaccinium uliginosum L, якая расце ў сырых барах i па балоцістых купінах, але асабліва любіць тарфяныя мясціны, у беларускай літаратурнай мове выступаюць дзве назвы — буякі i дурніцы. Буякі, або дурніцы, — тыповы прадстаўнік расліннага свету Беларусі (ЭПБ, т.1). Знешне ягады буякоў падобны на чарніцы: такія ж сіне-чорныя, з шызым налётам, аднак крыху, можа, болылыя па памеры ў параўнанні ca сваімі бліжэйшымі па батанічнаму роду сваякамі — чарніцамі i брусніцамі. Нязменным суседам буякоў па месцы росту з'яўляецца багун — вечназялёная расліна сямейства верасовых з рэзкім дурманлівым пахам, які асабліва актыўна вылучаецца ў цёплы час — ліпеньскія ці жнівеньскія летнія дні. Анамасіялагічныя матэрыялы па назвах буякоў (дурніц) у гаворках беларускай мовы адлюстроўваюцца найперш у каментарыях ЛАБНГ да карты № 224 Буякі". Яны сабраны на аснове тыповага для дадзенага корпусу лексічных звестак пытання: "Я. н. ягады буякоў?.." (ЛАБНГ, т.1, 96). На анамасіялагічнай карце № 224 Буякі" ЛАБНГ падаюцца наступныя найменні буякоў у іх абагульненай фанетыка-марфалагічнай форме: дурніцы, дурыны, буякі (буяхі), буяны, п'янщы (п'яніцы), лахачы, лахіны, галубіка, галубоні (i іх варыянты), бугаі, сініцы, круцялі (ікруцікі). A таксама адзінкавыя назвы: сінія галовы, балабоны, суніцы, буганы, колуны, біцухі. Дапаўняюць гэтыя звесткі матэрыялы двух мікраатласаў, у якіх адлюстроўваюцца лексічныя сэнсава-вылучальныя адзінкі па моўным забеспячэнні гаворак заходнепалескага рэгіёна (Леванцэвіч; Босак). У адносінах да анамасіялагічнай, а таксама i тэрытарыяльнай варыянтнасці намінацыйнага вылучэння i абазначэння ягад буякі («дурніцы) цікавы матэрыял падаецца ў рэгіянальных слоўніках i іншых лексікаграфічных працах. Ён у асноўным абагульнены ў спецыяльным выданні па назвах ў сферы расліннага свету Беларусі "Раслінны свет: Тэматычны слоўнік" (PC). Звесткі розных інфармацыйных крыніц сведчаць: вылучальнымі па фармальных паказчыках i сэнсава-адрознівальнай структуры назвамі пладоў расліны Vaccinium uliginosum у большасці гаворак беларускай мовы з'яўляюцца найменні дурніцы (i іх структурна-марфалагічныя варыянты) i найменне тыпу буякі. Яны дамінуюць па прасторы распаўсюджання. Дастаткова вядомыя рэгіянальна пашыраныя лексічныя сродкі тыпу п'яніцы (п'яніцы) i лахачы {лахіны). Група іншых намінацыйна-вылучальных i абазначальных адпаведнікаў назваў буякоў (дурніц) мае статус лакальна абмежаваных па пашырэнні словаформ. Гэта: бугаі, буганы (буганы; бугуны), галабоні, галубоні, ганабдбель, белякі, белагаловік, балабдны i некаторыя інш. Усе
Дадатковыя словы
зяўляецца, зяўляюцца, пянщы, пяніцы
44 👁