ЧМУРА ж. 1. Гушчар, глухое месца; немарач. Там чмура тъкаяу тых кустах, там пъзъраслд усе, i балдта такое. Запруддзе. Чмура - кустари ік такі густы. Во, чмура, кажуць. Нямойта. Лагіўзьіралі, то там цяпёра усякъя чмура, зарьсіль, ні прайціць. Ракаў Засценак. Зайдзіця ў чмуру i ня выйдзіця. Сянно. 2. Зацененае месца, дзе гародніне не хапае святла. А ці выспеюгуъ яны ў той чмурэ ці не? [пра гуркі над дрэвам]. Запруддзе. 3. Нешта непатрэбнае. Усякая чмура, смёцьцеусякъе, абы-штё. Марозаўка. 4. Атрута. Яна атравіла ягб, нёйкай чмуры дала. Запруддзе. ЧМУРЫЦЬ незак. Чмуціць, дурыць сабе галаву. Галёвачку я чмурыла сядзёла i ткала нявёсткам. Вялікі Азярэцк. ЧОКНУЦЦА зак. Здурнець, бязглузда сябе паводзіць. Жъна чёкнулася. Закур'е. ЧОРНА прысл. 1. Цёмна з-за вялікай колькасці. Нападуць варёны, аж чдрна. Запруддзе. 2. Брудна. А ў хаці чёрна-чёрна. Багданава. 3. перан. Цяжка, змрочна. Ёй чдрна так было на ётый час. Хай яму так чдрна будзець, як мне на дуты! (праклён). Міцюкова. ЧОРНАГАЛОЎКА, ЧАРНАГАЛОЎКА ж. Чорнагаловік (расліна). Чорнагалдука як аська, чёрная. Багданава. Чарнагалдукі ў балдце растуць. Жохава. Чарнагалдукі ядуць кардвы i кдні. Як вылезла - так i касі, як пырэй. Чарнагалдука як асака. Ньсабіраім, ньтаўчдм — пыгикі, прьснакі дзёлаім. Чьрнагалдуку сушылі, таўклі, малдлі i пяклі сь аржандю мукой. Запруддзе. Як тдлькі рьсьцвінёць сьнех i пьшла расьці чьрньгалдука. Пожанькі. ЧОРНЫ прым. 1. Чорны, цёмны (пра колер). Гаршкі куплялі чдрныя. Буй. Чдрныя вдчы крапчэй. Вялікі Азярэцк. Кап на цябё чёрная зямля напала! (праклён). Пьдальхёвік [свінуха тонкая] чёрны, то трэда вьшачыцъ у салёнай вадзё, i тады крупёня будзе ca свётлай юшкай. Сяргейкі. Чёрны як сажа. Чёрны як варёна. Серкуці. Каб ты чёран стаў! (праклён). Сукрэмна. ЧОРНЕНЬКІ ласк. Палевая мыш сама жёўценькая, а палёска чёрненькая на спінё. Адзін — усё лічачко чёрненькаё, згарэла. Багданава. 2. Больш цёмны, чым звычайна. Чёрная тут зімля, а там пясёк, гліна. Гарадзец. 3. Чорнай масці. Ён чёрны конь, на яга вадні садзяцца. Страшны, галава чдрна i сам чёрны. Запруддзе. 4. Зроблены з цёмнай, жытняй мукі. Усягё ёсітка: i бёлы хлеп на сталё, i чёрны, i пячэнне. Ульянавічы. 5. Цёмны, навальнічны (пра хмару). Тучы хёдзюць чёрныя. Багданава. 6. Неўрадлівы (пра Глебу). Гарёд зусім чёрны, нічёга ні раслё. Ульянавічы. 7. Найменш значны, першасны (пра працу, яе частку). У начную ідзёш - трэпеш на чёрную трёпку, а удзёнъ - на чыстую трёпку. Цясішча. 8. Не галоўны, службовы (уваход). Нікёлі нічёга з чёрнага хёду ні бралі. Дуброўкі. о ЧОРНЫ БУЦЯН. Чорны лясны бусел. Чёрны буцян ў лёсі жывёць. Шьгика i галёўка бёлінькія, а там чорны [усё тулава]. Сукрэмна. о ЧОРНАЯ БАНЯ. Лазня, якая не мае дымахода. Бані чёрныя былі, бес кёміна пёчка. Пёчы без вёрху, камні палівалі, някрытыя пёчкі. Ёта чёрныя бані. Нямойта. ЧОРТ м. 1. Чорт, міфічная істота. Чэрцінёйкія вадзілісяўлёсі. Чорт ягё схёпіць! Чэрці ягё пьдлавілі i гавёраць: «Ідзі, дзёдушка». Багданава. Чэрці нёкія булг бувала. Гарадзец. Дзе чорт прывьік? — У балёці. Дольдзева. Чэрці na лёдках ёздзюць. Марозаўка. Чорт, чорт! Аддай маё - вазьмі сваё! [так трэба сказаць, калі нешта згубіш, каб згубленае знайшлося]. Ракаў Засценак. A каму нада кожа ш чьрта? (з казкі). Сянно. На пёлі чэрці хаваліся. Ульянавічы. Спачатку нёчы cni, вылупіўшы вёчы, глядзі на пьталёк, кап чорт не звалёк, а як будзіць валачы, тады крычьі
Дадатковыя словы
бўдзе, бўдзіць, выспеюг^ъ, галдўкі, закуре, камў, лдўка, нападўць, начнўю, пыгйкі, растўць, тўчы, чарнагалдўка, чарнагалдўкі, чмурў, чьрнагалдўку, чьрньгалдўка, шьгйка, ядўць, ямў
6 👁