Так, старшыня слоўнікавай камісіі С. М. Некрашэвіч адзначаў: «У сучасны момант сярод усёй іншай навуковай працы на Беларусі мы не бачым другой такой важнай, патрэбнай i неадкладнай, як праца па ўкладанню слоўніка нашай мовы. А дзеля гэтага не трэба шкадаваць ні сіл, ні сродкаў» 3. Перш чым пачаць укладанне слоўніка, неабходна было сабраць лексічны матэрыял як з друкаваных крыніц, так i з беларускіх гаворак, выявіць yce жывыя слоўныя багацці, якія мела беларуская мова ў першай чвэрці XX ст. Зрабіць гэта за кароткі тэрмін толькі сваімі сіламі слоўнікавая камісія не магла, i яна звярнулася за дапамогай да настаўнікаў, студэнтаў, да ўсёй інтэлігенцыі, разаслаўшы ў мясцовыя краязнаўчыя таварыствы, якіх, дарэчы, тады ў Беларусі налічвалася даволі многа, спецыяльныя інструкцыі-праграмы. Дапамогі не давялося доўга чакаць. У работу па збору беларускай лексікі ўключыліся тысячы людзей рознага ўзросту, адукацыі i роду заняткаў, для якіх yce мерапрыемствы Савецкай улады, накіраваныя на развіццё нацыянальнай культуры i навукі, былі блізкімі i дарагімі. Ужо за тры гады (1926—1928) у адрас камісіі былі прысланы 119153 словы, сабраныя ў розных кутках Беларусі «непасрэдна з народных вуснаў» 4 *. Нямала паступіла слоў, выпісаных з друкаваных крыніц — мастацкіх твораў, навуковых прац i г. д. Збор мясцовага моўнага матэрыялу для нарматыўнага слоўніка жывой беларускай мовы камісія ўвязвала з задачай укладання беларускіх краёвых (абласных) слоўнікаў. Вырашана было ўкласці па аднаму такому слоўніку на кожную з 10 акруг тагачаснай Савецкай Беларусі i паасобныя слоўнікі беларускіх гаворак на тэрыторыі РСФ СР i Польшчы. Укладанне краёвых слоўнікаў даручалася акруговым краязнаўчым таварыствам. У 20-х гадах з усіх запланаваных былі завершаны толькі тры слоўнікі гэтага тыпу: «Віцебскі краёвы слоўнік» (1927), «Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны» (1929) i «Слоўнік Мазыршчыны». Апошні, на жаль, не быў выдадзены, i pyкапіс яго загінуў у час Вялікай Айчыннай вайны. У 1928 г. пры Інбелкульце была створана камісія па ўкладанню гістарычнага слоўніка беларускай мовы. Яна ў хуткім часе распрацавала асноўныя прынцыпы пабудовы гэтага слоўніка i пачала падрыхтоўку картатэкі. Як бачым, адразу ж пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі слоўнікавая работа ў Белаpyci набыла шырокі размах i вялася адначасова ў некалькіх напрамках. У працэсе гэтай работы раслі i нацыянальныя кадры лексікографаў, якія ўнеслі значны ўклад у беларускую лексікаграфію. Сярод іх пачэснае месца належыць Івану Кандратавічу Бялькевічу, самаадданаму працаўніку на ніве роднай культуры. I Нарадзіўся I. K. Бялькевіч 6 сакавіка 3 «Полымя», 1925, № 5, стар. 186. 4 M. Б а й к о ў. Слоўнікавая праца на месцах у БССР за тры гады (1925—1928). «Наш край», 1928, № 12, стар. 51. 1883 г. у вёсцы Варонічы Слонімскага павета Гродзенскай губерні ў беднай сялянскай сям'і. Паспяхова скончыўшы пачатковую школу, некаторы час працаваў так званым «дарэктарам» — вучыў дзяцей-аднавяскоўцаў. Разам са сваімі вучнямі настойліва вучыўся i сам, марачы прадоўжыць адукацыю. У 1905 ён паступіў i ў 1909 г. скончыў Свіслацкую настаўніцкую семінарыю, пасля чаго працаваў загадчыкам чатырохкласнай школы ў вёсцы Бракава Слонімскага павета. У 1915 г. з набліжэннем фронту мясцовае насельніцгва было эвакуіравана ў глыбою тыл, i Бялькевіч апынуўся на Саратаўшчыне. Там ён i сустрэў Кастрычніцкую рэвалюцыю. Неўзабаве Іван Кандратавіч вяртаецца на радзіму i працуе спачатку загадчыкам ВаронІцкай беларускай школы, a потым інспектарам беларускіх школ Слонімскага павета. Педагагічную работу ён спалучае з грамадскай: часта выступае перад насельніцтвам з гутаркамі i дакладамі аб міжнародным становішчы i мерапрыемствах С авецкай улады, дапамагае праводзіць у жыццё рашэнні мясцовых камітэтаў беднаты i г. д. Аўтарытэт яго як здольнага педагога i арганізатара ўвесь час рос. У жніўні 1920 г. Народны камісарыят асветы БССР выклікае Бялькевіча на сталую працу ў Мінск i прызначае яго загадчыкам беларускага аддзела ў апараце Камісарыята, а па сумяшчальніцтву адначасова настаўнікам 36 гарадской школы i загадчыкам вячэрняй школы № 2 па ліквідацыі непісьменнасці. Праз год без адрыву ад вытворчасці Бялькевіч паступае на этнолага-лінгвістычнае аддзяленне толькі што адкрытага Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Спалучаць работу i вучобу было цяжка, прыходзілася недасыпаць начамі. Праўда, у такім становішчы знаходзілася большасць тагачасных студэнтаў універсітэта. 1 сярод іх Бялькевіч быў адным з самых актыўных i добрасумленных: не прапускаў ніводнаўи лекцыі, выступаў на семінарах з грунтоўнымі навуковымі рэфератамі па пытаннях беларускай i рускай філалогіі, удзельнічаў у розных гуртках. Ужо ва універсітэце выявіліся навуковыя схільнасці Бялькевіча: яго любімым прадметам становіцца беларускае мовазнаўства наогул i беларуская лексікаграфія ў прыватнасці. Яшчэ студэнтам ён па заданию слоўнікавай камісіі Інбелкульта збірае лексічны матэрыял для тлумачальнага слоўніка беларускай мовы, распісваючы на карткі творы Ядвігіна Ш. i M. Багдановіча. Адначасова Іван Кандратавіч запісвае i сістэматызуе беларускія словы з іншамоўнымі каранямі, мяркуючы скласці слоўнік іх, які быў бы добрым даведнікам i паказальнікам эканамічных i культурных сувязей беларускага народа з суседнімі народамі ў розныя гістарычныя эпохі. Гэтай працай ён займаўся i пазней, i яна ўжо была блізкай да завяршэння, аднак рукапіс яе загінуў у час Вялікай Айчыннай вайны. У верасні 1925 г. Бялькевіч паспяхова скончыў універсітэт. Пры размеркаванні на работу яму былі прапанаваны два месцы
Дадатковыя словы
ніводна^й, сямі
39 👁