Слоўнік каляндарна-абрадавай лексікі Усходняга Палесся (2007). Л. І. Лапіцкая

П РА ДМ О ВА "Слоўнік каляндарна-абрадавай лексікі Усходняга Палесся" напісаны на лексічным матэрыяле, сабраным у 10 раёнах Усходняга Палесся: Брагінскім, Ельскім, Жыткавіцкім, Калінкавіцкім, Лельчыцкім, Лоеўскім, Мазырскім, Нараўлянскім, Петрыкаўскім, Хойніцкім. У слоўніку змешчаны дыялектныя назвы народных свят i прысвяткаў i агульная лексіка, якія адлюстроўваюць асаблівасці лексікі, фанетыкі, марфалогіі, граматыкі даследаванага рэгіёна. Шырока падаюцца варыянтныя i сінанімічныя назвы, якія бытуюць у гаворках усходніх раёнаў Палесся. Мэта слоўніка - тлумачэнне назваў народных свят i прысвяткаў, слоў агульнай лексікі, звязаных з каляндарна-абрадавымі святамі i прысвяткамі, што складаюць значны пласт лексікі мясцовых гаворак. У склад слоўніка ўвайшлі словы, якія адлюстроўваюць рэгіянальныя асаблівасці гаворак i адрозніваюцца ад літаратурных адпаведнікаў: 1) каранёвай марфемай: абы'дзеннік - рушнік\ 2) фанемным складам: валачо'нікі - валачобнікі; 3) марфалагічнай структурай: Зімо'вы Ю'рэй - Зімні Юрый; 4) граматычным значэннем роду: Пакро'ва - Пакроў. У рэестры пададзены дыялектныя словы ў транскрыпцыі, якая адлюстроўвае іх гучанне ў межах магчымасцей беларускай графікі: а) ДЗЕЎЯ'ТШК, м. Чацвер на дзевятым тыдні пасля Вялікадня. На дзеўя'тнік возьму дзеўяць чарніц у лесе [Вялікія Сялюцічы, Петрыкаўскі]; б) фанетычныя варыянты змешчаны ў адным слоўнікавым артикуле: ГАЛАВАСЕ'К, ГОЛОВОСЕ'К, м. Традыцыйнае свята, якое адзначаецца 11 верасня (29 верасня ст. ст.). Звязанае з усталяваннем за ім бытавых прыкмет i павер'яў. У гэты дзень забаранялася рэзаць, сячы i есці круглае. У Галавасе'к не можно есці капусту ŭ бульбу [Слабада, Мазырскі]; Ек Головосе'к - скоромного не едзім [Баравое, Лельчыцкі]; в) ілюстрацыйны матэрыял запісаны спрошчанай транскрыпцыяй, што дазволіла адлюстраваць фанетычныя асаблівасці гаворак: оканне (Богослоў, Купало, Міхайло); лабіялізацыю гука сы' (вугоняць короўкі, вуноскаў спалучэнне "губны + л" у 3-й асобе множнага ліку дзеясловаў 2-га спражэння з асновай на губны (не робляць, стаўляць) i інш.; г) зорачкай (*) пазначаны састаўныя назвы народных свят i прысвяткаў. Слоўнік уяўляе даведнік па дыялектнай каляндарна-абрадавай лексіцы ўсходнепалескіх гаворак i прызначаецца для даследчыкаўлінгвістаў, выкладчыкаў ВНУ, настаўнікаў, выхавальнікаў, супрацоўнікаў краязнаўчых музеяў, студэнтаў i ўсіх тых, хто цікавіцца асаблівасцямі мовы i народнай культуры Усходняга Палесся